Оқи отырыңыз
4 ақпанда «Ашық НҚА» порталында қызықты құжат пайда болды. Бұл Ұлттық экономика министрлігінің бензин мен дизельге жаңа 80 пайыздық акциз енгізуді ұсынатын қаулысының жобасы. Бұл абстрактілі нәрсе сияқты естіледі, бірақ іс жүзінде бұл жоба барлық қазақстандықтардың қалтасына тікелей әсер етеді.
Бұл туралы 7-su.kz желілік басылымыOrda.kz сайтына сілтеме жасап хабарлайды.
ҰЭМ жобаға түсіндірме жазбада Президенттің экономиканы орталықтандыру туралы Жарлығы шеңберінде жұмыс істейтінін мәлімдейді. Шыңдығы сол, елдегі жанармайды "еркін бағаға" жіберуге шешім қабылданды, енді бензин сатушылары оны кез-келген бағамен сата алады. Бірақ егер (дәлірек айтқанда, қашан) қаулы қабылданса, олар бюджетке алынған пайданың 80% төлейді.
Экономист Арман Бейсембаев ҰЭМ-нің жаңа акциз енгізуге деген ұмтылысы немен байланысты, неге осы жаңашылдықтың арқасында бәріміздің қалтамыз қағылады және ең бастысы, мұндай өсімнің баламасы бар ма, деген мәселелерді Orda.kz-ке түсіндіруге тырысты.
Сарапшының айтуынша, ҰЭМ іс-әрекетін былай түсіндіруге болады: билік бензин сатушыларға кез-келген бағаны белгілеуге мүмкіндік береді, бірақ кәсіпкерлер ол үшін акциз пайызын төлейтін болады. Сондықтан жанармай құю станциялары желілеріне бағаны үш есе арттырса да ешкім тыйым салмайды — мемлекет қалай болғанда да бұл өсімнен түскен пайданың 80% алады.
«Бағаның босатылатын бөлігіне қатысты: Мемлекет бензинді қандай бағамен сату керегін көрсетпейді. Бірақ олар салық маневрін жүргізіп: біз сізден бағаның үлкен өсімін кез келген жағдайда аламыз дейді. Сіз, әрине, бағаны көтересіз (мүмкін, бір жарым есе), бірақ біз осы пайданың көп бөлігін бюджетке беріп, одан қатты зардап шегетін азаматтарға баға өсуінен болатын шығындарды өтейміз», - дейді Арман Бейсембаев.
Бензин 50% - ға қымбаттауы мүмкін, бұл туралы Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев ескертті. Одан кәсіпкерлер логистикалық шығындарға тап болады, ал ол шығынды кәсіпкерлер тауардың өзіндік құнына міндетті түрде қосады. Нәтижесінде барлығы дерлік, ең алдымен азық-түлік қымбаттайды.
Аз қамтылған қазақстандықтарды тақыр кедейліктен құтқару үшін мемлекет оларға субсидия төлеуге мәжбүр болады. Ал ол ақшаны мемлекет жанармай сатушылардан жаңа акцизді пайдаланып алып отыратын сияқты.
«Азық — түлік бағасының көтерілуі-халықтың әлеуметтік осал топтарына соққы болады. Оны өтеу үшін бір жерден қаоажат табу керек. Бұл бір — бірімен артикуляцияланбайтын екі түрлі компонент», - дейді Арман Бейсембаев.
80 пайыздық акциз жанармай сатушылар бағаны көтермеу үшін (немесе оны біртіндеп жасау үшін) ең сенімді құрал болып көрінуі мүмкін. Бірақ іс жүзінде бәрі керісінше болуы да мүмкін. Сарапшының ескертуінше, бағаның өсуі ҰЭМ ойлағаннан айтарлықтай жоғары болуы мүмкін.
«Иә, баға соққысы болуы мүмкін. Баға нарыққа жетеді, көршілерімен теңестіріледі. Акциз пайданың көп бөлігін алады және бұл тек бензин сатушыларды осы алымдарды өтеу үшін бағаны одан әрі көтеруге итермелейді. Бұл бағаның үздіксіз өсуіне әкелуі мүмкін. Экономикада бұны «овершут» деп атайды» - дейді Арман Бейсембаев.
Сондықтан ҰЭМ халықтың әлеуметтік осал топтарының одан да кедейленбеуін қамтамасыз ете отырып, бір мезгілде инфляцияны ынталандырады. Министрліктің бюджетті толықтыруға деген ұмтылысын түсінуге болады — бірақ неге билік бағаның өсуін өз қолымен жасап, әлеуметтік толқу туғызатын әрекетке баратынын түсіну қиынырақ.
Жанар-жағармай нарығындағы бағаны реттеуге мүмкіндік беретін түрлі талғампаз экономикалық механизмдер бар. Алайда біздің министрліктегілер ештеңе көргілері келмейді, не ештеңе қолданғысы келмейді.
«Овершут болмас үшін мен бензинді сыртқа шығаруға 80 пайыздық акциз енгізер едім. Өнімді сыртқа шығара аласыз, бірақ бұл экспортқа акциздер салынады. Бұл бензинді елден тыс жерлерге шығаруға кедергі келтіруі мүмкін. Ал ел ішінде қандай акциз бар, соны қалдыра беруге болады. Біздің басты проблемамыз - бағаның көрші елдерге қарағанда төмендігі. Бензин құны қазір бізде Өзбекстанға, Қырғызстанға, Ресейге қарағанда төмен — және бұл бағаларды теңестіру міндеті тұр. Бензинді ел ішінде сатуға, тіпті нарықтық бағамен болса да, қосымша мотивация ретінде, оны экспортқа шығаруға жоғары акцизді енгізуге болады», - деп айтты Арман Бейсембаев.
Экономист жанар-жағармай нарығындағы бағаларды қиын болса да, теңестіру керек екенін атап көрсетті. Бірақ жанармай құны ҚҚС мөлшерлемесінің жоспарланған өсуімен бір уақытта "еркін жүзуге" жіберіліп жатыр. ТКШ тарифтері біртіндеп өсуде: биыл олар орта есеппен 20-30% - ға өседі. 80 пайыздық акциз ешкімге ұнамайды. Баға соққысы сөзсіз болады.
Демек, баға қазіргіден де қымбат болады.
