Ақсу өзенінің екі жағасына орныққан ел жарты ғасырға жуық нәпақасын тәтті түбір өсіруден тауып келді. Дерек көздеріне үңілсек, 82 гектар аумақты алып жатқан Ақсу қант зауыты 1967 жылы салынды.
Зауыт құрылысы чехословакиялық жобамен жүргізіліп, сол елдің мамандарының басқаруымен қант қайнатудың бірінші кезеңін бастады. Елімізде нарықтық қатынастар енуіне байланысты қызылша себетін шаруашылықтар ұсақталып, бөлшектеніп кетті. Қазір қызылша өсірушілер тәтті түбірді алысқа тасымалдап әуре болуда. Жаппай жекешелендіру жылдары зауыт қолдан-қолға өтіп, қарызға шаш етектен батып, банктің құзырына өтіп кеткен. Тек жұртты: «Ақсу қант зауыты іске қосылса, ақсулықтармен қатар Сарқан, Алакөл аудандарының тұрғындарына жақсы болар еді» деген үміт қана әлдилеп келді.
Міне, сол үміт ақталатын болды. Сәтін салса, келер жылы қыркүйек айында Ақсу қант зауыты іске қосылады. Бұл туралы Ақсу ауданына арнайы жұмыс сапарымен келген облыс әкімі Амандық Баталов мәлімдеді. Оның айтуынша, бұған дейін банкте кепілде тұрған зауытқа енді «Жетісу» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясы» АҚ иелік етпек. Олар бірнеше жылдан бері тоқтап тұрған зауытты қайта қалпына келтіру және оны іске қосу жөніндегі бірқатар кешенді шараларды жүргізіп келді. Белгіленген жоспарға сәйкес, арнайы мамандар мен сарапшылар бірнеше мәрте ғимараттың техникалық жағдайын, бас корпусын, ЖЭС-тің техникалық құрылғылары мен тетіктерін сараптаудан өткізген. Тіпті, банктің қарызын 3 жылға бөліп төлеу туралы келісімшартқа қол қойыпты. Сонымен қатар, шетелден арнайы мамандар шақырып, өндірісті іске қосуға кететін шығындарды да есепке алған. Соның нәтижесінде, бұл жолы олар отандық инвесторлармен қатар Ресей, Украина елдерінің ұзақжылдық қант өндіру тәжірибесі мол бір топ мамандарын өңірімізге шақырып, игілікті істі бірлесе атқаруға уағдаласты.
Бір айта кетерлігі, зауыт жұмысын тоқтатқанымен зауытқа жаны ашитын адамдар ондағы құрылғыларды сақтап қалуға бар күшін жұмсаған. Сондықтан мұндағы қондырғылар сыры кетіп, сыйқы бүлінгенмен тоналмаған. Облыс әкімімен бірге зауытты толығымен аралап шыққан шетелдік мамандар: «Зауыт ғимаратының сүйегі мықты, әлі де 120 жылға шыдас береді. Тіпті, мұндағы қондырғылардың көбісі жұмысқа жарамды. Тек күрделі жөндеу жұмыстарына тездеп кірісіп, жоспарға сай іс атқарылса, зауытты тез арада ретке келтіруге болады» деп сенім артып отыр. Бұл шетелдік инвесторлардың еш алаңдамай инвестиция салуына мүмкіндік береді. Сондай-ақ, зауыттың өндірістік бөлігі мен оған энергия беретін жылу-электр орталығы да көп бүлінбеген. Ол мазутпен жанады. Оның жағдайын көріп шыққан өңір басшысы инвесторларды тарту үшін аталған орталықты алдағы уақытта газбен қамтамасыз ететінін жеткізді.
– Зауытты 2017 жылы іске қоссақ, оны газбен жылыту үшін газ магистралін тарту туралы Үкіметке сұрақпен шыға аламыз. Егер республикалық бюджеттен қаржыландыру мүмкін болмаса, өзіміздің жергілікті бюджет арқылы Талдықорған – Ақсу арасында 120 шақырым газ құбырын тартуға мүмкіндігіміз жетеді. Мазуттан гөрі газбен жылыту жұмысы арзанырақ болмақ. Сонда зауыттың өзіндік құны барынша төмендейтін болады, – деді ол.
Зауытты аралаған топтың арасында өндіріс орны құрылғаннан бері жұмыс істеген адамдар да болды. Олар көпшілікке зауыттың өткені туралы айтып берді. 1967 жылы салынған зауыт құрылысы чехословакиялық жобамен жүргізіліп, сол елдің мамандарының басқаруымен қант қайнатудың бірінші кезеңін бастады. Жыл өткен сайын зауыт ұжымы қант қайнатудың әдісін жетік игере бастады. 1982 жылдан бастап зауыт жанынан жүгері талшығын өндіретін шұжық, цукат, тағы да басқа өнімдерді шығаратын цех іске қосылған. «Болашақ» балалар комбинаты, «Батыр» спорт кешені, Ақын Сара Мәдениет үйі, Е. Сихымов атындағы стадион, сауна, дәрігерлік пункт, асхана, дүкендер халыққа қызмет атқарыпты. Қазір соның көбі бүлінген. Егер зауыт іске қосылып, жоспардағыдай жұмыс атқарса, өңірді қантпен қамтуды толық жүзеге асырып, қант импортын 70 пайызға дейін төмендетеді. Бір мезгілде тұрғындардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға да сеп болады. Айталық, жоба бойынша зауыт толық қуаттылығына енгенде жылына 300 000 тонна шикізат өңдеп, 40,5 мың тонна қант алады. Ол үшін жылына 6 мың гектардан астам алқапқа қант қызылшасы себіліп, өнім жиналуы керек. Мұны тек ақсулықтар ғана дайындап үлгере алмайды. Көрші Сарқан, Алакөл ауданының тұрғындары да қант қызылшасынан нәпақа табуға мүмкіндік алады. Ол үшін егіс алқабын суландыру мәселесін шешу керек. Осыған орай, облыс әкімі облыс және аудандық мекеме басшыларына қант қызылшасы егілетін аумақты сумен қамтамасыз ету үшін Басқан өзеніндегі және Қызылағаштағы бөгетті қалпына келтіруді табыстады. Қысқасы, біраз жылдан бері жұртты елеңдеткен үміттің ұшқыны тұтанды. Енді жауапкершілікпен жұмыс істеу ғана қалды.
«Ақсу қант зауыты іске қосылады» деген жылы хабарды ақсулықтар қуана қабылдады. Ауыл ақсақалдары облыс әкімі мен оның жанынан табылған іскер азаматтарға алғысын айтып, бастаманың берекелі болуын тілеп, ақ батасын берді. Осы орайда, Ақсудың қадірлі қариясы Амангелді Айтбаев жұрт тілегін орындаған облыс әкіміне ел ризашылығын жеткізді.
Қажет Андас
Ақсу ауданы.