Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері, ауылшаруашылығы ғылымдарының кандидаты Хасенов Елтай Хамзаұлы 1936 жылы тамыздың 27-і күні Қостанай облысы Меңдіқара ауданындағы Бесағаш деген ауылда дүниеге келген.
Мектеп бітіргеннен кейін Қостанай қаласындагы Ақсу орта мектебінде зертханашы және бастауыш сыныптарда мұғалім болып істеді. Бір жылдан кейін Алматыға келіп АЗТМ-де фрезеровщик мамандығын меңгерді.
– Кішкентайымнан агроном болуды армандаушы едім, сол арманым орындалып, Қазақтың ауылшаруашылығы институтының агрономия факультетіне түсіп, ойдағыдай бітіріп шықтым, – дейді Елтай Хамзаұлы.
Институтты бітіргеннен кейін Қарабалық ауылшаруашылық тәжірибе стансысында кіші, аға ғылыми қызметкер, кейіннен мал азығын дайындау бөлімінің меңгерушісі болып қызмет істейді.
– Менің ғылыми жұмыспен тыңғылықты шұғылдануыма себепші болған Ауылшаруашылығы министрлігінің ғылыми басқармасының сол кездегі төрағасы Шавкет Чултуров болды, – дейді Елтай Хамзаұлы. – Қарабалық тәжірибе стансысының есеп беру жиналысы біткеннен кейін мені Шавкет Махмутович шақырып: «Жасаған баяндамаң маған ұнады», – деді. Ғылыми жұмысты әрі қарай жалғастыру туралы ақылын айтып, кеңес берді.
Елтай Хамзаұлының өміріндегі ең бір елеулі кезең оның Қазақтың егіншілік ғылыми-зерттеу институтының аспирантурасына түсіп, 1973 жылы «Жүгерінің, бұршақтың және олардың қоспаларының суару режимі» деген тақырыпта кандидаттық диссертациясын ойдағыдай қорғап шығуы болды.
1988 жылы оған «Селекция және тұқым шаруашылығы» мамандығы бойынша аға ғылыми қызметкер (доцент) деген ғылыми дәреже берілді. Оның баспадан 120-дан астам зерттеулері мен ғылыми мақалалары жарық көрді. Елтай Хамзаұлының 5 авторлық куәлігі және күздік пен жаздық бидайға берілген 1-патенті бар. Оның жетекшілігімен 2 аспирант кандидаттық диссертацияларын ойдағыдай қорғады. Елтай Хамзаұлы1963–1980 жылдары аға ғылыми қызметкер, институттың ғылыми хатшысы, аспирантура бөлімінің, кіші көлемді техника зертханасының, Панфилов тірек пунктінің меңгерушісі болып істеген кездерінде де білікті маман екендігін көрсете білді. 1980-2013 жылдары ол «Селекция және тұқым шаруашылығы» бөлімінің аға ғылыми қызметкері, кейіннен бөлім меңгеруші болды. Міне, осы жылдары ол тынбай еңбек етіп, жаңа бастамалары мен идеяларын өндіріске енгізумен шұғылданды.
Бүгінде 80 жасқа толып, торқалы тойын атап өтіп отырған Елтай Хамзаұлы зейнетке шыққанына қарамастан әлі де жұмыстан қол үзген жоқ. Спортпен шұғылдануының нәтижесінде ол әлі сергек көрінеді.
Оның есімі шаруа қожалықтарының ортасында кеңінен танымал, өйткені ол ұдайы тұқым өсірумен шұғылданатын мамандармен кездесіп, семинар өткізіп, кеңес беріп тұрады.
Елтай Хамзаұлының тікелей қатысуымен Алматы облысының 10 ауданында егіншіліктің тұрақтылығын арттырып, ауылшаруашылығы дақылдарының өнімділігін көбейту туралы шаралар жасалып, өндіріске ұсыныстар берілді.
2003 жылы Ауылшаруашылығы министрлігінің тапсырмасымен «Тұқым туралы» Заңды дайындауға қатысты. Сарқан ауданы басшыларының өтініші бойынша «Пограничник» совхозының егістік алқабында бұрын аудандастырылмаған күздік бидайдың «Богарная – 56» деген жаңа сортын Елтай Хамзаұлы бірінші рет өндіріске енгізіп, нәтижесінде совхоз әр гектардан жоспардан тыс жоғары өнім алды. Осы көрсеткіштердің арқасында совхоз элиталық тұқым шаруашылығы деген статусқа ие болды.
Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институты шығарған күздік бидайдың «Стекловидная 24», «Наз», «Казахстанская 10», жаздық арпаның «Сәуле» және «Жұлдыз» деген сорттарын «Красный Октябр» совхозының егістік даласында сынақтан өткізіп, өндіріске енгізуге атсалысты. Кеген ауданының шаруашылықтарында қара сұлының егістік алқапта қаптап кетуінен астықтың өнімі төмен болды. Аудан басшыларының өтініші бойынша осы мәселемен Елтай Хамзаұлы шұғылданып, қара сұлымен күресудің шараларын жасауының арқасында өнім екі есе көбейіп, аудан жоғары көрсеткішке қол жеткізді.
Елтай Хамзаұлы өзінің негізгі жұмыстарымен қатар әртүрлі қоғамдық жұмыстарға да белсене араласты. Осымен қатар 10 жыл институттың партия ұйымының бюро мүшесі, Алматы облыстық ғылыми-техникалық ұйымының (НТО) мүшесі, 1984–1990 жылдары ВАСХНИЛ-дың үйлестіру кеңесінің мүшесі болды.
Ел құрметіне бөленген Елтай Хамзаұлы 2014 жылы көпшілік жиналыста бірауыздан ауылымыздың ардагерлер кеңесінің төрағасы болып сайланды. «Дәуір» баспасынан шығатын «Қазақ жерінің зиялы азаматтары» ғұмырнамалық жинақтар сериясының 20-сериясында оның өмір жолы толығымен берілген.
Елтай Хамзаұлының жемісті еңбектері жоғары бағаланып, ол көптеген Құрмет грамотасымен және бағалы сыйлықтармен марапатталған.
Білімділік пен мәдениеттілік, ұстамдылық пен төзімділік және адамгершілік пен жауапкершілік сияқты жеке қасиеттері оны әр кезде сый- құрметке бөлеп тұрады.
Нұрғали Әлдеков,
Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу
институтының жетекші ғылыми қызметкері, ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы,
ҚР АШҒА құрметті академигі.