Басқа бизнеспен салыстыра қарағанда көңіл көтеретін орындардан табыс көбірек түсетін болса керек, үлкен қалаларда аяқ аттам жерден кафе мен сыраханаларды кездестіреміз. Көбігін көпіртіп, сыраны өкіртіп ішіп отырған сол өзіміздің қазақ жастары. Арасында арам су да, көк түтіннің көкесі – темекі де, басқасы да табылады. Жастарды осындай жағымсыз әрекеттерге тартуда сырахана, кафелердің зияны шаш етектен деуге болады. Олардың кейбірі өзіне көптеп тұтынушы тарту мақсатында түрлі әрекеттерге де барады. Мәселен, Қабанбай батыр және Абылайхан көшелерінің қиылысындағы «Алатау» кафесіндегі акцияға әрбір адамның көз тоқтата қарары анық. Онда «5000 теңгеге тапсырыс берсеңіз бір бөтелке арақ сыйлыққа беріледі. Сонымен қатар шектеусіз сыра: 990 теңге төле де қалауыңша іш» деп бадырайта жазылған. Бұл жазуға қарасаң, ойы тұнық жанның өзін ішімдік ішуге мәжбүрлеп шақырып тұрғандай немесе адамдардың бәрі бірдей араққа тәуелді деген ұғым туып тұрғандай көрінеді. Арақ пен сыраны жарнамалаудың бұдан артық сорақы көрінісі бола қоймас.
Ақшаның буы талайды түзу жолдан тайдырып, көр соқырға айналдырғаны анық. Бірақ, қалтаны қампайту үшін дәл осылай азғындауға бола ма? Жарнаманың табыстың теңдессіз әрі таптырмас жолы екеніне ешкімнің де таласы жоқ. Дегенмен де, арақ пен сыраны жарнамалаудың артында адам тағдыры, жастардың болашағы тұрғанын неге ескермеске? Сонда кафенің иесіне мұндай адами болмыс – қасиет, түсінік жат болып тұрғаны ма?
Талдықорған қаласындағы «Мүшелтой» шағын ауданынан осыдан біраз уақыт бұрын ашылған «Питница» деп жазылып, бірінші тұрған «и» әрпі үстінен түзетіліп «я»-ға ауыстырылып, «Пятница» деген ұғым беріп тұрған кафенің атауы да дүдәмал. Оның түп- негізі «пить» ішу деген сөзден шығып тұрғанының өзі ішімдік ішетін жер дегенді аңғартпай ма? Оның үстінде Чехия мемлекетінде «Pitnica» атты атақты сыраханалар желісі бар. «Питница» атауының осыған сүйеніп аталуы әбден мүмкін. Ал оның «Пятница» деп өзгертіліп беруі мына ұғымды меңзеп тұрғандай, «жұма күні жұмыстан соң сыраханаға келіп, ішімдік ішіп, дем ал».
Жұма қазақ үшін қасиетті күн. Бұл күні көпшілік жұма намаз оқу үшін мешітке қарай ағылады. Сол мешітке жақындау жерде орналасқан «Пятница» кафесі кейбіреулердің жақсы ойын өзіне бұрып, еріксіз шақырып тұрғаны жасырын емес.
Мұнымен айтпағымыз, кафе, сыраханалардың иелері мұндай істе өз қамынан бұрын ұлттық мүддені жоғары қою керектігін жеткізу еді. Кафе иесі екенмін деп өз мақсаты үшін орынсыз іске бармауы қажет. Бұған заңдық тұрғыда да шектеу қоюдың тетігі болуы тиіс. Елімізде алкоголь, темекі өнімдерін жарнамалауға тыйым салынғандығы белгілі. Десек те, астыртын түрде болса да осындай іс-әрекетке жол беріліп, сырахананың дүдәмал атаулары бой көтеріп жатқандығы жасырын емес. Онда тегін арақ пен шектеусіз сыраның берілетіндігі де ішімдікті жарнамалаудың бір жолы емес пе? Әсіресе, сыралардың жарнамасына ешбір тоқтам жоқ. Әрбір жерде бой көтерген «алкогольсіз сыра» деген жазулар ХХІ ғасыр ішімдігін ашықтан-ашық насихаттау болып табылмай ма?
Алкогольді сусындарға жарнама жасауға қанша тыйым салынса да өндірушілер оның сан түрлі жолын табуда. Осыдан біраз уақыт бұрын айтулы кәсіпорын табиғи суға жарнама жасамақ болып өтініш берген. Ал судың жарнамасына «Хуторянка» арағының суреті жапсырылған. Бірақ мәтіні толығымен табиғи су жайында. Сондағы берген жауаптары– «арақ та су емес пе?» болған.
Мұндай тапқырлар саны күн санап артуда. Спирттік ішімдіктер табиғи таза суретінде, сыра атаулының барлығы жалған «алкогольсіз» тіркесін тіркеп алып, жарнамасын шалқайтуда. Сонда бұл заң бұзушылардың ісіне тосқауыл болар дәрменіміздің болмағаны ма? Бұлай жалғаса берер болса, ақшаның буымен арақты – сүт, сыраны – қымыз деуіміз де ғажап емес. Жарнаманың астарында болашағымызға қауіп төндірер осындай іс-әрекеттердің жатқаны анық, оған бей-жай қарамау қажеттігін ескергеніміз абзал.
Алма ЕСЕНБАЕВА