Кезінде мектепте әр дүйсенбі сайын 1-11-сынып оқушылары сап түзеп, жиын өткізетін. Онда апта бойы кеткен кемшілік көпшіліктің көзінше айтылатын. Кезекші болған сынып сабақтан кешіккен, тырнағы мен шашы өскен, кір-қожалақ жүрген, екі алған оқушылардың тізімін қабырға газетіне қызыл қаламмен жазып, іліп қоятын. Ол қабырға ешқашан босамайтын-ды.
Соңымыздан ерген іні-қарындастар мен алдыңғы буын аға-әпкелер үзіліс сайын сол жерге жиылып: «Осы жолы кім шықты екен?» – деп жанталасып оқитын. Үлкен сыныптағы бауырларымыз: «Газет бетіне шығып қалмаңдар. Дұрыс жүріңдер. Фамилиямызға кір келтірмеңдер», – деп күндіз-түні айтудан жалықпайтын. Сондай бір жиында мектеп басшысы ортаға шығып: «Кімде-кім тізеден жоғары белдемше киіп, шашын жайып білім аламын деп мектепке келсе, ол адамға білім есігі жабылады. Сонымен қатар, қыз балалар биік өкше аяқкиім киіп келсеңіздер, сіздерге басқаша жаза қолданатын боламыз. «Қыздар жиынында» бұл мәселе ата-аналарыңыздың алдында қаралатын болады. Ұстаздар қауымы әрбір оқушының тәртібі мен үстіне киген киіміне сіздер жауап бересіздер», – деген еді. Директордың осы бірауыз сөзі қанша жыл өтсе де менің есімде әлі күнге дейін сақталып қалыпты. Сол сәт кеше ғана болғандай. Ол кезде ұстаз беделі осындайымен де биік болатын. Ал қазір ұстаз қайсы, оқушы қайсы, ажырату әсте қиын.
Күнделікті мектепке бара жатқан кез келген қыз балаға көз салыңызшы. Шашы жайылған, көзі боялған, ерні қызарған күйі сөмкесін асып, тап бір кешкі жиынға кетіп бара жатқандай. Бірақ олар «Бір Аллаға сыйынып, Кел балалар, оқылық» деп маңдайшасында жазылған киелі ордаға бара жатқандарын өздері де сезінбейтін секілді. Ал олардың үстіне ілген киімдерін айту үшін терең тыныстап алған жөн. Тізенің үстінен келмек түгілі қыз баланың санын жабуға да жетпейтін алақандай матаны олар «юбка» деп киеді. Оларға қарау үшін көзіңіздің ұяты жібермейді. Енді айтылған ойды өзіңіз салмақтай беріңіз. Бұғанасы бекімеген мектеп оқушыларының арасындағы түрлі жағдайларды еске алыңызшы. Партада отырып, ақ бантик тағып жүрген оқушының жүкті болуы бүгінде бір мектептің, ата-ананың ғана емес, қоғамның маңызды мәселесіне айналуда. «Құдай сақтасын. Өзімен кетсін», – деп сөзбен ғана әрекет етіп жүрген ата-аналар жайына тоқтала кеткенді жөн санадық. Жас күнінде қиыншылықтың дәмін татуындай татып, енді бүгін: «Мен жемегенді осылар жесін, кисін. Көрмегенімізді көрсін. Балалар үшін өмір сүріп жүрміз ғой», – деп шығатын әке-шешелер балалары үшін ақтық демі қалғанша күресетіні заңдылық. Дегенмен, ата-ананың аузынан бір мезгіл: «Тәйт. Олай істеуге болмайды. Сен әлі жассың», – деген сөз де ара-тұра айтылса артық болмас. Баласы не айтса да заң деп қабыл алып, соңында бармағын тістеп жатқандар да бар қазір. Бұл – үлкен қателік.
Жаздай демалған баласын ата-анасы қолынан жетектеп, базарға алып барады. «Маған мынандай киім ұнайды. Елдің бәрі киіп жүр ғой. Оны кигім келмейді», – дегеніне көніп, тыртиған киімге маңдай термен тапқан қып-қызыл ақшаны төлейді. Саудагердің міндеті – тауарын өткізу. Қалғаны әркімнің өз таңдауы. Су жаңа киімді киіп алған қызына: «Мына киім саған құйып қойғандай. Өте жарасып тұр. Менің қызым сондай әдемі болып кетті ғой. Енді сабаққа дайынсың», – деп одан әрі дем береді. Олар оны білім алуға емес, көшедегі сансыз жігіттің көзіне түсірудің алғашқы қадамын жасап жатқандарын қаперіне де алмайды. Ол туралы, тіпті, ойланбайды да. Кейін: «Мама, маған опа, далап және әтір керек», – деп қыздары қыңқ етсе, тілегенін іздетпей-ақ тауып береді. Қысқасы, не ішемін, не киемін деп бас қатырып жатқан оқушы жоқ.
Мұндай өзекті мәселенің шиеленісіп кеткеніне тек ата-ана ғана емес, мектептің жүрегіне айналған ұстаздар да кінәлі. Неге десеңіздер, бұған да жауап беріп көрейік. Жақында қаладағы бір мектепте айтыс өтті. Соңы концерттік бағдарламаға ұласты. Шынын айту керек, өнерлерін ұялғанымыздан әрең көрдік. Біздің алдымызға оқушылар емес, түнгі клубта өнер көрсететін қыздар шыққандай әсер алдық. Олардың үстіндегі бір елі көйлектеріне ұстаздар қауымы тым разы секілді. Оны қос қолдап шапалақ ұрған ықыластарынан аңғардық. Бұл азғындаудың бастамасы болса керек. Соңында білім бөлімінен келген маманға оқушы киімінің дәл білім ордасына сай еместігін айтқанымызда ол бірден: «Енді өздері келісіп тіккен шығар. Ең бастысы, жарасып тұр ғой. Жарайды, басшылармен бұл туралы сөйлесемін», – деп біздің пікірді жақтырыңқырамады. Бұл тақырыпты қозғады ма, жоқ па, ол жағы бір құдайға ғана аян. Сонда білдей бір білім бөлімінің қызметкері осындай жауап айтқанда, басқасынан не қайыр. Сонда жарасып тұр екен деп қысқа, ашық-шашық киімнің бәрін оқушылар үстіне іле берсе не болғанымыз? Міне, ақыл айтар ата-ананың, білімнен бірінші тәрбиеге мән беріп, жөн сілтер ұстаздың кейпі осындай болса ертеңіміз не болмақ?!
Еңлік КЕНЕБАЕВА