Оқи отырыңыз
Орталық Африка Республикасы француз колониясы болғандықтан ресми қатынас тілі – француз тілі. Билік жүйесінің барлығы дерлік әлі күнге дейін Францияға бағынады. Француздар құрған бұл жүйе дамушы елдің мүддесінен гөрі өз мүдделеріне орайластырылған. Жергілікті халықтың ана тілі – санго тілі.
Халық өзара санго тілінде сөйлескенімен қызметке орналасу үшін француз тілін білуге міндетті. Қаланың алдыңғы қатарлы саналатын мектептері француз тілінде оқытады. Білім деңгейі аса жоғары да, төмен де емес, орташа деуге болады. Қара тақта мен бор әлі қолданыстан шыға қоймаған. Біздің елдің білім саласына енгізіп жатқан сан түрлі әдістемесі мен заманауи жасақталған технологиялардың ауылы алыста.
Алғашқыда бұл елдің білім жүйесін жатырқағаным да рас. Дегенмен, уақыт өте келе бұл жүйеге де бойым үйрене бастағандай.
Мұнда білім саласындағы басымдық жалпақ жұрттың сауатын ашуға бағытталған. Ол үшін әліпті таяқ деп білмейтін қара халықтың балаларын жазу-сызуға баулып, саналарына сәл де болса саңылау түсіріп, сауаттарын ашады.
Қара халық күнделікті өмірде ана тілдері – санго тілінде сөйлеуге тырысады. Бірақ сөйте тұра өз тілдерінің мәртебесін өздері аяқасты етіп, мектепте негізгі пән ретінде оқытпайды. Бар болғаны аптасына бөлінген санаулы факультатив сағатпен шектеледі. Халық арасында француз тілінде сөйлеу керемет жетістік саналады.
Бангиліктердің бұл тірлігі маған алыстағы ана тілімді еске салды. Отыз жылдан астам уақыт өзінің лайықты тұғырына қона алмай келе жатқан қазақ тілінің жағдайының көңіл көншітпейтіні жасырын емес. Расында да елімізде ана тілге қаншалықты өз дәрежесінде құрмет көрсетіледі?!
Жетпіс жыл бодандықтың қамытын киген қазақ тілінің мәртебесі көтерілмей тұрғаны ащы да болса шындық. Бізде де бангиліктер сияқты әлі күнге дейін жұмысқа орналасу үшін орыс тілін жетік білу қажет. Орыс тілі ресми мәртебеге ие. Ел тізгінін ұстағандардың басым көпшілігі жиындарда сәлем-сауқаттан соң баяндамаларын орыс тілінде жасайды.
Аттай отыз жыл бойы «Тәуелсізбіз!» деп жарияға жар салғанымызбен, өкінішке қарай, әлі күнге дейін бабамыздың тілін өз тұғырына қондыра алмай келеміз. Қоғамдық көліктерде, халыққа қызмет көрсету орталықтарында, банктерде, жергілікті билік құрылымдарында – барлық жерде ресми тілдің белсенді қолданыста болуы осының айғағы!
Қазақ тілінің тұңғыш әліпбиін жазған А.Байтұрсынов «Тілі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады» деп тілдің ұлтты ерекшелейтін ең маңызды фактор екенін атап айтқан. Олай болса, неге біз өз тілімізді өгейсініп, жетім баланың күйін кешіруге құмармыз?! Неге біз өзгенің қаңсығына құмартып, соны таңсық көреміз?! Ана қай тілде сөйлесе, баланың тілі сол тілде шығады. Неге біздің жас аналарымыз балаларымен орысша сөйлескенге құмар?!
Қазақта «Жақсыны үйрен, үйрен де жирен» деген сөз бар. Өзге тілді үйрену керек, бірақ өзгенікін үйрендім деп өзіңдікін ұмытуға әсте болмайды!
Біздің тілдің өзге тілден қай жері кем?! Керісінше, теңеу мен тіркестерге тұнып тұрған, құлақ құрышын қандыратын құнарлы тіл! Әттең, барымызды бағалай алмайтын бейқамдығымыздың кесірінен туған тіліміздің өз жерінде жетім баланың күйін кешіп жүргені өкінішті!
Туған тіліміздің тұғырынан таймауы үшін, ең алдымен, аналарымыз балаларымен ана тілінде сөйлесуі қажет. Тұңғыш тілі шыққанда ана тілдің тұнығына бойлаған жан сол тілді өмір бойы өне бойымен, жан-тәнімен, рухымен сезінетін болады.
Ана тілде айтылмаған арман адыра қалған арман ғой! Ана тілінде айтылған ән де, жыр да, тіпті, базына да басқаша ғой, шіркін! Олай болса, бұл да менің замандастарыма айтқан базынам болсын.
Айман ІЛИЯСҚЫЗЫ
Банги қаласы,
Орталық Африка Республикасы
Сурет - ғаламтордан
