2024 жылдың 4 қазанында Алматы облысы, Талғар қаласында 16 жастағы жасөспірім Шерзат Полат қаза тапты. Ол әкесіне көмектесіп жүрген сәтте «Қамажай» дүкені маңында болған жаппай төбелеске араласып, пышақ жарақатынан көз жұмды. Бұл оқиға елді елең еткізіп, қоғамдық дау туғызды. Жас баланың өлімі – тек бір отбасына түскен қаралы қайғы емес, жастар арасындағы зорлық-зомбылық, құқық қорғау жүйесінің әділдігі, сот процесінің ашықтығы сынды үлкен қоғамдық сұрақтарды қайта қозғады.
Сот процесі неге Талдықорғанда өтіп жатыр?
Алғашқы сауалдардың бірі – неге Талғардағы оқиғаға қатысты сот Талдықорған қаласында өтуде? Жауап – логистикалық және қауіпсіздік себептерінде. Жоғарғы соттың түсіндіруінше, айыпталушылардың көпшілігі (тоғыз адам) Талдықорғандағы тергеу изоляторында қамауда отыр. Сот Алматы облыстық сотына қарасты болғанымен, сот отырыстары Жетісу облысы Талдықорғандағы Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының ғимаратында өтіп жатыр.
Сот төрағасы Ержан Жанұзақов қорғаушылардың Алматы қаласында өткізу туралы ұсынысын қабылдамай, процес белгіленген тәртіппен Талдықорғанда жалғасатынын қатаң мәлімдеді. Адвокаттар жол жүрудің қиындығын және материалдық шығындарды алға тартқанымен, сот отырыстары қатарынан екі күн тұрақты түрде жалғасуда.
Айыпталушылар және тағылған баптар
Іс бойынша 11 күдікті бар, оның біреуі – кәмелетке толмаған. Олар түрлі ауыр айыптауларға тартылған:
-
Шынасыл – Шерзат Полатты өлтіру, оның ағасына оқталу және бұзақылық.
-
Сакиев – кісі өлтіруге оқталу және бұзақылық.
-
Тоқтаубаев А. – бұзақылық және марқұмның ағасының телефонын ұрлау.
-
Ы. (кәмелетке толмаған) – қылмыс туралы хабарламау.
-
Әскентай, Белғожаев, Ильясов, Тоқтаубаев Н., Қалиахмет – бұзақылық.
Қылмыстық іс 62 томнан тұрады, 40 сот сараптамасы, 200-ге жуық куәгер жауабы мен 8 бейнежазба материал бар.
Сотта басты куәгерлердің бірі – Эльмира Нұрбекова. Ол оқиға орнында болғанын растап, бастапқыда тергеуде қазақ және орыс тілдерінде аралас жауап бергенімен, сотта тек орысша сөйлеуімен назарға ілікті. Адвокат Мейірман Шекеев куәгердің жауаптарындағы қайшылықтарға ерекше тоқталды:
«5 қазанда берген жауабыңызда пышақтың қай тұсқа сұғылғанын нақты айттыңыз. Сараптама қорытындысы қарашаның 11-інде ғана шықты. Бұл ақпаратты сіз қайдан білдіңіз?» – деген сұрақ куәгерді тығырыққа тіреді.
Нұрбекова тергеу кезінде ұйықтамағанын, аш отырғанын, сұрақтарды толық түсінбегенін, аударма сапасына мән бермегенін айтты. Бұл оның жауабының сенімділігіне көлеңке түсіруде.
Тағы бір куәгер – Дана Жақсыгелді. Оның айтуынша, ол атыс дауысын естіп, қорқып, көлікке мініп кетіп қалған. Бірақ соңынан көліктегі қаруды байқаған. Сонымен қатар, сотта пышақтың жүзін де көргенін айтып өтті. Бұл да тергеу нұсқаларына қатысты қосымша сұрақтар туғызды.
Марқұмның ағасының жұмбақ өлімі
Оқиғадан кейінгі оқиғалар істің күрделілігін арттырды. Шерзаттың ағасы – 30 жастағы Нұрқанат Ғайыпбаев желтоқсан айында өлі күйінде табылды. Ресми дерек бойынша, ол өз-өзіне қол жұмсаған. Себебі – «жиенін қорғай алмағаны үшін» күйзеліс. Бірақ отбасы бұған сенбейді. Шерзаттың әкесі Қаржаубай Нұрымов бұл өлімге қатысты тергеудің ашық және әділ болуын талап етуде. Бұған қоса, қазан айының соңында олардың үйі де өртеніп, бұл да қасақана өрт қою ретінде қаралып жатыр.
Сот процесі онлайн трансляция арқылы көрсетілуде. Бұл – әділдікке деген сенімді арттыру және қоғам алдында ашықтықты қамтамасыз ету үшін маңызды қадам. Отырыстар YouTube арқылы Жоғарғы соттың ресми арнасында тікелей эфирде беріліп келеді.
Соттағы мемлекеттік айыптаушылар іс барысын егжей-тегжей баяндаса, айыпталушылардың көбі кінәсін мойындамай отыр. Қоғам белсенділері мен құқық қорғаушылар бұл істі жастар арасындағы зорлық-зомбылықтың символына айналдырды. Әлеуметтік желілер мен БАҚ әділ шешімнің қажеттілігін күн тәртібінен түсірмей келеді.
Шерзаттың өліміне қатысты іс – жай ғана қылмыстық процесс емес. Бұл – Қазақстандағы құқық жүйесінің ашықтығы мен әділеттілік деңгейінің сынағы. Куәгер жауаптарындағы ауытқулар, қорғаушы тараптың техникалық және логистикалық қиындықтары, айыпталушыларға қатысты қоғамдағы көзқарас – бәрі де істің нәзік әрі күрделі екенін көрсетеді.
Тергеу мен сот барысында туындаған күмәнді жайттар құқық қорғау жүйесінің жұмысына деген сенімді шайқалтпау үшін терең әрі әділетті тексеруді талап етеді. Бұл тек бір отбасының ғана емес, тұтас қоғамның әділетке деген үміті болып отыр.
2025 жылдың 6 және 15-16 мамырында өтетін сот отырыстары – шешуші кезеңдердің бірі. Шерзаттың қазасы мен оның ағасының жұмбақ өлімі қоғамда үлкен із қалдырды. Бұл іс тек жаза тағайындау емес, Қазақстандағы сот жүйесінің әділеттілікке қаншалықты бейім екенін айқындайтын тарихи сынақ.
Мәулен Әнербай
