Оқи отырыңыз
Қазақ қоғамында отбасы әрқашан ерекше орын алған. Қазақ халқының дәстүрінде отбасы институтының негізгі құрылымдары мен принциптері әрқашан берік болған. Отбасында әкенің рөлі аса маңызды саналған. Әке отбасының тірегі, асыраушысы және қорғаушысы ретінде қарастырылып, үлкендерге деген құрмет пен үнемі ізеттілік сақталып отырған. Ана болса отбасының ұйытқысы, берекесі және тәрбиешісі болған.
Қазақ халқының «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген сөзі отбасының тәрбиелік рөлін айқындайды. Ата-ана мен балалар арасындағы қарым-қатынас қазақ қоғамында әрдайым жоғары бағаланған. Ата-әжелердің тәрбиелік мәні де үлкен болған, олар балаларға өмірдің мәнін түсіндіруде маңызды рөл атқарған.
Бұрынғы уақытта қазақ отбасылары негізінен ауылда көпбалалы, дәстүрлі құрылыммен өмір сүрген. Ата-ананың, әке мен ананың еңбекқорлығы, үлкендердің үлгісі мен тәрбиесі арқылы ұрпақтың мықты тәрбиесі қалыптасқан. Мұндай отбасы үлгілері бүгінгі күнге дейін сақталып келеді, бірақ уақыттың өзгеруімен отбасы құрылымында белгілі бір өзгерістер орын алды.
XXI ғасырда отбасы институтында маңызды өзгерістер орын алды. Әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың өзгеруі, урбанизация, жастардың білім алуына деген қызығушылығы және басқа да факторлар отбасы құрылымын өзгертуге алып келді. Қазіргі қоғамда отбасы үлгілері сан алуан. Көпбалалы отбасылардың саны азайып, екі баладан тұратын немесе бала саны шектеулі отбасылар көбейіп отыр.
Бұрынғыдай отбасы мүшелері бірге тұрып, ортақ шаруашылық жүргізіп, бір-біріне көмек көрсететін дәстүрлер азайып кеткен. Көптеген отбасылар қалада жеке өмір сүруде, жұмысбастылық, әр адамның жеке кеңістігі мен жеке өмірі маңызды орын алады. Бұл өз кезегінде отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынастың азаюына, баланың тәрбиесіне ықпал етіп, әлеуметтік, психологиялық мәселелерді туындатуы мүмкін.
Алайда, кейбір ауылды жерлерде және шағын қалаларда әлі де болса көпбалалы отбасы үлгісі сақталуда. Бұл жерде үлкендер мен жастар арасындағы байланыс өте күшті, ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынас өте тығыз. Бала тәрбиесінде тек ата-аналар ғана емес, бүкіл отбасы мүшелері, тіпті көрші-қолаң да рөл атқарады.
Қазіргі таңда отбасы құндылықтарын сақтау мен нығайту әрбір азаматтың міндеті болып табылады. Өйткені отбасы – қоғамның басты тірегі, оның негізі. Отбасындағы тәрбиенің дұрыс жолға қойылуы қоғамдағы моральдық құндылықтарды сақтап, ұрпақтың дұрыс тәрбие алуына ықпал етеді. Баланың тәрбиесі тек ата-аналарға ғана емес, бүкіл қоғамға жауапкершілік жүктейді.
Көптеген зерттеулер отбасы құндылықтарын сақтаудың қоғамдағы тұрақтылыққа және адамдар арасындағы қарым-қатынастың нығаюына әсер ететінін көрсетеді. Егер отбасы институты тұрақты болса, онда ол ұрпақтың болашақта қоғамда өз орнын табуына, адал, еңбекқор, тәртіпті азамат болуына ықпал етеді.
Қазақ қоғамында отбасы құндылықтарының сақталуына үлкен мән беріледі. Мысалы, ауылды жерлерде әлі де болса отбасы мүшелерінің бірі-біріне көмектесуі, үлкендерге құрмет көрсету, жас ұрпақты тәрбиелеуде ата-әжелердің рөлі маңызды болып табылады. Бала тәрбиесінде тек ата-ана ғана емес, бүкіл отбасы мен қоғам жауапты екені түсінікті.
Бүгінгі таңда отбасы құндылықтарын сақтау өте маңызды, бірақ ол оңай емес. Қазіргі қоғамда адамдардың жеке өмірі мен еркіндігіне көбірек мән беріледі, бұл өз кезегінде отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынасты әлсіретеді. Көптеген отбасыларда ата-ана мен бала арасындағы байланыстың әлсіреуі байқалады, өйткені балалар көбінесе өздерінің гаджеттеріне, әлеуметтік желілерге көп уақыт бөлетін болды.
Бұл мәселелер тек қалаларда ғана емес, ауылды жерлерде де байқалуда. Мысалы, Түркістан облысындағы кейбір ауылдарда ата-аналар мен балалар арасындағы байланыс бұрынғыдай тығыз емес. Бала интернетке тәуелді болып, отбасы мүшелерімен көп уақыт өткізуден қашады. Мұның нәтижесінде, баланың тәрбиесі қиынға соғуы мүмкін, себебі ата-аналар мен балалардың арасындағы түсініспеушіліктер көбейіп келеді.
Қазақстанда отбасы институтын нығайтуға бағытталған бірнеше мемлекеттік бағдарламалар мен шаралар қабылданған. Бұл бағдарламалар көпбалалы отбасыларды қолдау, жастарды отбасы өмірінің маңыздылығына тәрбиелеу мақсатында жүзеге асырылуда. «Мерейлі отбасы» ұлттық байқауы, көпбалалы отбасыларға көмек көрсету, жастар арасында отбасы құндылықтарын насихаттау сынды бағдарламалар қоғамдағы отбасы мәселелеріне шешім табуға көмектесуде.
Мемлекет тарапынан ұсынылатын көмектер мен бағдарламалар отбасылардың тұрақтылығын қамтамасыз етуге, жастардың отбасы құруына және оларды қолдауға бағытталған. Мысалы, Алматы қаласындағы жас отбасыларға арналған психологиялық қолдау орталықтары, отбасы тәрбиесі бойынша мектептерде өткізілетін дәрістер мен тренингтер отбасылық құндылықтарды нығайтуға мүмкіндік береді.
Отбасы – әр қоғамның ең маңызды құрылымы, оның тұрақтылығы мен болашағы отбасы құндылықтарына байланысты. Қазіргі қоғамда отбасы құрылымының өзгеруіне қарамастан, оның құндылықтарын сақтау маңызды. Отбасында құрмет, сүйіспеншілік, түсіністік және жауапкершілік қалыптасса, ол қоғамның тұрақтылығына және әлеуметтік дамуына оң әсер етеді.
Отбасылық дағдарыстар мен олардың алдын алу жолдары
Қазіргі уақытта отбасылық дағдарыстар көптеп кездеседі. Ажырасу жағдайлары көбейіп, көптеген отбасыларда өзара түсініспеушілік, қақтығыстар орын алады. Бұл мәселе әсіресе жастар арасында жиі кездеседі, себебі олар отбасын құруға психологиялық тұрғыда дайын болмауы мүмкін. Ажырасу себептерінің бірі – қаржылық мәселелер, жұмысбастылық, әртүрлі көзқарастар мен өмірлік мақсаттардың сәйкессіздігі. Бүгінде жастар өздерінің жеке өмірін басқа адамдардың, әсіресе ата-аналардың бақылауынан шығарып, өз қалауларын алға қояды.
Бұл жағдайлардан шығу үшін әртүрлі психологиялық көмек пен қолдау қажет. Қазіргі таңда Қазақстанда отбасы қарым-қатынасын нығайтуға арналған түрлі мемлекеттік бағдарламалар іске асырылуда. Мысалы, “Мерейлі отбасы” байқауы отбасының маңыздылығын насихаттау мен оны нығайту мақсатында ұйымдастырылған үлкен шара болып табылады. Бұл сияқты бағдарламалар отбасылық құндылықтарды сақтап, адамдардың қоғамдағы рөлін нығайтуға ықпал етеді.
Сонымен қатар, мемлекет тарапынан психологиялық тренингтер, семинарлар мен дәстүрлі отбасылық кеңестер ашылған. Бұл шаралар отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынасты дұрыс жолға қоюына көмек береді. Жастар арасында отбасы өмірінің маңыздылығын түсіндіру мақсатында өткізілетін ақпараттық жұмыстар да тиімді болып отыр.
Қоғамдағы отбасы құндылықтарының маңыздылығы
Қазақ қоғамында отбасы құндылықтарының сақталуына ерекше көңіл бөлінеді. Отбасы институты қоғамның негізі болып табылады. Адамның ең алғашқы әлеуметтік тәжірибесі отбасынан басталады, сондықтан оның тәрбиесі, білімі, болашақта өмірге деген көзқарасы осы жерден қалыптасады. Қазақстандағы отбасылық құндылықтарды сақтау жұмыстары халықтың дәстүрі мен ұлттық мәдениетін қорғауға бағытталған.
Қазіргі заманғы қала мен ауыл арасындағы айырмашылықтар мен қоғамдық тұрмыс өзгерістерінің отбасы институтына әсері де маңызды. Ауылда көпбалалы отбасылар әлі де көп, балалар тәрбиесіне қоғам мүшелері де қатысады, ал қалалық жерлерде жеке кеңістікке, мансапқа көбірек мән беріледі. Бұл жағдай отбасылық құндылықтарды сақтау мен олардың жаңаруына әсер етуде.
Отбасылық институтты нығайтуға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар
Қазақстанда отбасы институтын нығайтуға арналған бірнеше мемлекеттік бағдарламалар мен бастамалар жүзеге асырылуда. Олардың бірі – “Мерейлі отбасы” байқауы. Бұл байқау көпбалалы отбасыларға қолдау көрсету, олардың өміріндегі қиындықтарды жеңу үшін мемлекет тарапынан әлеуметтік көмек көрсетуге арналған. Осы бағдарламалар қоғамдағы отбасы мәселелеріне шешім табуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жастардың отбасы құруға ынталануын және олардың отбасы өміріне қатысты жауапкершілігін арттыруға бағытталған түрлі психологиялық тренингтер мен семинарлар да өткізілуде.
Елімізде жас отбасыларға арналған психологиялық қолдау орталықтары, отбасы тәрбиесі бойынша мектептерде дәрістер мен тренингтер өткізу арқылы, отбасы құндылықтарын насихаттау жұмыстары жалғасуда. Қазіргі кезде Алматы қаласындағы сияқты орындарда жас отбасыларға психологиялық көмек көрсету орталықтары жұмыс істейді, олар жас ата-аналарға балаларының тәрбие мәселелерінде көмек көрсету, жеке қатынас тұрғысынан кеңес беру мақсатында жұмыс істейді.
Қазіргі отбасы құрылымы және оның болашағы
Қазіргі отбасы құрылымы қоғамдағы мәдени өзгерістер мен әлеуметтік жағдайларға байланысты өзгеріп келеді. Бұрынғы көпбалалы отбасы үлгісі бірте-бірте екі немесе үш балалы отбасыларға ауысқан. Бүгінгі таңда әйелдер жұмыспен қамтылған және білім деңгейі жоғары, бұл өз кезегінде балалы болу туралы шешімдерге ықпал етеді. Сонымен қатар, көптеген жастар мансап құрып, қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізгеннен кейін ғана отбасын құруды ойлайды.
Қалалардағы отбасы үлгілері бұрынғы дәстүрлі ауылдық отбасы құрылымынан өзгеше. Қалалық жерде көпшілік өз бетімен өмір сүріп, жеке кеңістік пен жеке өмір салтына мән береді. Осылайша, көпбалалы отбасы үлгілері қалада сирек кездеседі, алайда ауылдық жерлерде әлі күнге дейін отбасы мүшелерінің бір-біріне көмектесіп, балаларына тәрбие беру дәстүрі сақталып келеді. Ауылда балалар ата-әжелерімен, туыстарымен жақын байланыста болады.
Қазіргі кезде отбасы құрылымындағы өзгерістердің көбеюі, жұмысбастылық пен әлеуметтік мобильділік, отбасы мүшелерінің бір-бірінен алыстауы қоғамда жаңа әлеуметтік құндылықтардың пайда болуына әкеліп отыр. Бұл өзгерістерді ескере отырып, қоғамда отбасы құндылықтарын сақтаудың маңыздылығы туралы түсінік арттыру қажет.
Отбасы құндылықтарын сақтаудың маңызы
Қазақстанда отбасы институтының маңыздылығын сақтау үшін қоғамдық пікірді қалыптастыру өте маңызды. Балалардың дұрыс тәрбиесі мен отбасы құрылымын нығайту үшін қоғамның барлық мүшелері жауапты болып табылады. Қазіргі қоғамда ата-аналар балаларының тәрбиесі мен өміріне жауапты болғанымен, қоғамдық, мәдени және әлеуметтік мәселелер де отбасы өміріне әсер етеді. Бала тәрбиесі тек ата-аналарға ғана емес, бүкіл қоғамға, мемлекетке де байланысты.
Отбасы – еліміздің әлеуметтік дамуы мен мәдениетінің негізі болып табылады. Қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін отбасы құрылымын қолдау, отбасы мүшелерінің арасында құрмет пен сүйіспеншілікті дамыту, ұрпақ тәрбиесіне баса назар аудару қажет.
Отбасы құндылықтары бүгінгі күнде қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымының негізі болып табылады. Отбасындағы тәрбие, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас, ұрпақ тәрбиесі қоғамның моральдық және мәдени деңгейін анықтайды. Қазіргі таңда отбасы құрылымындағы өзгерістер мен әлеуметтік мәселелердің артқанын ескерсек, отбасылық құндылықтарды сақтау өте маңызды.
Қазақстанда отбасы институтын нығайту мақсатында түрлі бағдарламалар мен шаралар жүзеге асырылуда. Олардың ішінде көпбалалы отбасыларға көмек көрсету, жастарды отбасы құруға дайындау, және отбасы құндылықтарын насихаттау бағытында атқарылып жатқан жұмыстар аса маңызды. Қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін отбасы мүшелерінің бір-біріне құрметпен қарауы, баланың тәрбиесі мен дамуына жауапкершілікпен қарауы қажет.
Қорыта айтқанда, отбасы – тек жеке адамдардың ғана емес, бүкіл қоғамның дамуында маңызды рөл атқаратын құндылық. Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас, үлкендерге деген құрмет, ұрпаққа дұрыс тәрбие беру тек отбасының ішкі мәселесі ғана емес, бүкіл қоғамның жауапкершілігі. Осыған байланысты отбасы құндылықтарын сақтау мен нығайту әрбір азаматтың, мемлекет пен қоғамның міндеті болып табылады.
Жетісу-Ақпарат
Фото: ortcom.kz
