Қазіргі заманда құмар ойындар тек казино мен букмекерлік кеңселерде ғана емес, интернетте де кең таралған. Әсіресе, онлайн платформалардың қолжетімді болуы жасөспірімдер арасында құмар ойындарға деген қызығушылықтың артуына себепкер болып отыр. Бұл құбылыс тек қаржылық шығындарға әкеліп қана қоймай, сонымен қатар психологиялық және әлеуметтік мәселелердің туындауына да әсер етеді.
Жасөспірімдер үшін құмар ойындар көбінесе ойын-сауық немесе оңай ақша табудың тәсілі ретінде көрінеді. Бірақ олардың санасы әлі толық қалыптаспағандықтан, тәуекелдерді дұрыс бағалай алмайды. Көптеген жастар алғашқы жеңістерден кейін үлкен сома ұтамын деген үмітпен ойынды жалғастыра береді. Нәтижесінде, олар өз ақшасын жоғалтып, қарызға бата бастайды. Кейбіреулері ата-анасынан ақша сұрап, кейде тіпті ұрлыққа дейін баруы мүмкін.
Құмар ойындарға тәуелділіктің психологиялық әсері де ауыр. Жасөспірімдер жеңілген сайын ашуланып, өздерін бақылаудан шығарады. Олар тек ойында ұтылмауды ойлап, сабағына, достарына, отбасына деген қызығушылығын жоғалтады. Бұл жағдай олардың эмоционалдық тұрақтылығына кері әсерін тигізіп, күйзеліске ұшырауына әкеледі. Өздерін жеңілген, ештеңеге қабілетсіз адам ретінде сезінуі олардың болашаққа деген сенімін әлсіретеді.
Қоғамдық ортаның ықпалы да үлкен рөл атқарады. Жасөспірімдер арасында құмар ойындарға әуестену көбінесе достардың ықпалымен басталады. Әлеуметтік желілерде блогерлер мен танымал адамдардың жарнамалары да бұл қызығушылықты күшейтеді. Кейбір интернет-ресурстар жасөспірімдерге арналған ойындар ретінде көрсетілгенімен, шын мәнінде олар құмар ойындардың бір түрі болып табылады. Бұл ойындарда бастапқыда тегін бонус немесе виртуалды ақша беріліп, кейін нақты ақшаны жұмсауға ынталандырады.
Ата-аналар мен мұғалімдер бұл мәселеге бейжай қарамауы керек. Жасөспірімдердің бос уақытын тиімді өткізуіне жағдай жасау, олардың психологиялық жағдайын бақылау маңызды. Балалардың қаржыға деген көзқарасын дұрыс қалыптастыру да үлкен рөл атқарады. Олар ақшаның еңбекпен келетінін, оны оңай жолмен табуға тырысудың қауіпті екенін түсінуі тиіс.
Құмар ойындарға тәуелділікті болдырмау үшін мемлекет тарапынан да қатаң шаралар қажет. Онлайн құмар ойын платформаларының жасөспірімдерге қолжетімділігін шектеу, жарнамаларын азайту, арнайы бағдарламалар арқылы ойынға тәуелділерге көмек көрсету сынды шаралар маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, мектептер мен жоғары оқу орындарында қаржылық сауаттылық пен құмар ойындардың зияны туралы сабақтар өткізу де бұл мәселенің алдын алуға көмектеседі.
Жасөспірімдер – қоғамның болашағы. Олардың психикалық және эмоционалдық денсаулығы қоғамның жалпы дамуына тікелей әсер етеді. Сондықтан құмар ойындарға тәуелділіктің алдын алу тек жеке адамның емес, бүкіл қоғамның жауапкершілігі екенін ұмытпауымыз қажет.
Құмар ойындарға тәуелділік жасөспірімдердің өміріне тек қаржылық және психологиялық емес, әлеуметтік тұрғыдан да үлкен зиян тигізеді. Мұндай ойындарға үйір болған жастар шынайы өмірден алшақтап, жалғыздыққа бой алдырады. Олар достарымен қарым-қатынасты азайтып, отбасымен жанжалға түсе бастайды. Көп жағдайда ата-аналар балаларының мінезіндегі өзгерістерді кеш байқап, мәселені дер кезінде шешуге үлгермей жатады.
Құмар ойындарға тәуелділіктің тағы бір үлкен қаупі – оқу үлгерімінің төмендеуі. Мұндай әуестікке берілген жасөспірімдер сабаққа деген қызығушылығын жоғалтып, мектепке немесе университетке баруды маңызды деп есептемейді. Олар уақытын ойынға жұмсап, ойында жеңілген сайын қайта ұтуға деген құмарлығы артып, күнделікті өмірдегі жауапкершіліктерін елеусіз қалдырады. Бұл жағдай олардың болашақ мамандық таңдауына, өмірлік жоспарларына кері әсер етеді.
Көптеген жасөспірімдер ойыннан алған алғашқы әсерлерін ұзақ уақыт бойы ұмыта алмайды. Жеңістің берген эйфориясы оларды қайта-қайта тәуекелге баруға итермелейді. Жеңіліске ұшыраған сайын олар өздерін кінәлі сезініп, ақшасын қайтарудың жолдарын іздей бастайды. Осылайша, олар қарызға кіруі, жақындарынан жасырын түрде ақша алуы немесе басқа да заңсыз әрекеттерге баруы мүмкін. Бұл жағдай жасөспірімнің өзіне деген сенімін жойып, психикалық тұрақсыздыққа әкеледі.
Интернеттің кең таралуы және онлайн ойындардың көптігі құмар ойындарға тәуелділікті одан әрі күшейтіп отыр. Бұрын мұндай ойындарға қатысу үшін арнайы орындарға бару қажет болса, бүгінде бірнеше батырманы басу арқылы кез келген адам ойнай алады. Жасөспірімдерге жас шектеуін айналып өтудің түрлі жолдары белгілі, ал кейбір платформалар тіпті оларға ешқандай кедергі қоймайды. Мұндай жағдайда ата-аналардың интернеттегі белсенділікті бақылауы және балаларымен ашық әңгіме жүргізуі өте маңызды.
Мектеп пен жоғары оқу орындарында құмар ойындардың зияны туралы арнайы бағдарламалар енгізу қажет. Көптеген жастар бұл ойындардың салдары туралы толық ақпаратсыз болғандықтан, оларды тек көңіл көтеру тәсілі ретінде қабылдайды. Егер оларға құмар ойындарға тәуелділік психологиялық және қаржылық тұрғыдан қалай әсер ететінін, қандай қиындықтарға әкелуі мүмкін екенін нақты мысалдармен түсіндірсе, бұл мәселенің алдын алуға болады.
Құмар ойындарға тәуелділікті емдеу – ұзақ әрі күрделі процесс. Егер жасөспірім ойынға тәуелді болып қалса, оны тек жазалау немесе ұрсу арқылы бұл әдеттен арылту мүмкін емес. Оған ең алдымен қолдау көрсету қажет. Психолог мамандармен кеңесіп, оған сенім арту, дұрыс жолға бағыттау маңызды. Кейбір жағдайларда арнайы терапия немесе топтық қолдау кездесулері тиімді нәтиже беруі мүмкін.
Отбасындағы қарым-қатынас бұл мәселенің алдын алуда шешуші рөл атқарады. Егер бала өзін түсінетін, қолдайтын ортада өссе, оның зиянды әдеттерге берілуі екіталай. Ата-аналар балаларымен жиі әңгімелесіп, олардың қызығушылықтары мен проблемаларына көңіл бөлуі керек. Сондай-ақ, спорт, өнер, ғылым сияқты пайдалы іс-шараларға тарту арқылы оларды бос уақытын тиімді өткізуге ынталандыру қажет.
Құмар ойындар – жасөспірімдер үшін аса қауіпті аймақ. Бұл ойындардың арбауына түсу оңай, ал одан шығу өте қиын. Сондықтан қоғам, ата-аналар, білім беру мекемелері және заң органдары бірігіп, жасөспірімдерді бұл зиянды әдеттен қорғаудың нақты жолдарын қарастыруы керек. Тек осылай ғана біз жастарды болашақта үлкен қиындықтардан сақтап, саналы, дені сау ұрпақ тәрбиелей аламыз.
Құмар ойындардың жасөспірімдер өміріне тигізетін кері әсерін ескерсек, бұл мәселеге жеңіл қарауға болмайды. Бүгінгі таңда ойын индустриясы үлкен қарқынмен дамып, адамдарды өзіне тартудың түрлі амалдарын қолдануда. Әсіресе, әлеуметтік желілер мен интернет платформалар арқылы жасөспірімдер құмар ойындардың арбауына тез түсіп қалады. Олардың қызығушылығын оятатын жарнамалар, жеңіл ақша табу уәдесі, алғашқы жеңістерден алған эйфория – бәрі жастардың санасын улап, тәуелділікке әкелуі мүмкін.
Жасөспірімдердің құмар ойындарға әуестенуінің негізгі себептерінің бірі – қызығушылық пен тәуекелге деген құштарлық. Бұл жаста адамдар жаңа нәрселерді байқап көргісі келеді, ал жеңістің тәтті дәмін тату оларға ерекше сезім сыйлайды. Кейбіреулері достарының ықпалымен ойынға кіріссе, енді біреулері ақшаны жылдам әрі оңай табуды көздейді. Алайда, олар мұның артында үлкен қауіп бар екенін түсінбейді. Бастапқыда аз мөлшерде ғана бәс тігіп бастайтын жасөспірімдер уақыт өте келе ұтуға деген құмарлықпен ақша салып, ұтылған сайын қайтарып алуға тырысады. Бұл шексіз цикл олардың психологиясына теріс әсер етеді.
Құмар ойындардың тағы бір қаупі – олар жасөспірімдерді шыдамсыз әрі тәуекелшіл етеді. Ойын барысында олар жеңіске жетуді тез қалайды, ал жеңіліске ұшыраса, сабыр сақтай алмайды. Бұл мінез-құлық күнделікті өмірлеріне де әсер етіп, оларды импульсивті әрі агрессивті ете түседі. Кейбір жасөспірімдер эмоционалды тұрақсыздыққа ұшырап, өздеріне деген сенімділігін жоғалтып, тіпті депрессияға түседі.
Қоғамдық орта да үлкен рөл атқарады. Егер жасөспірімнің айналасында құмар ойындарға қызығатын достары болса, ол да осы жолға түсуі мүмкін. Кейбір жасөспірімдер үшін ойынға қатысу өзін қатарластарынан кем сезінбеудің бір жолы болып көрінеді. Олар достарының алдында беделін түсірмеу үшін ойынға кірісіп, кейін оны тоқтата алмай қалады. Әлеуметтік желілер мен танымал блогерлер де бұл үрдіске үлес қосады. Кейбір инфлюенсерлер түрлі букмекерлік кеңселер мен казино сайттарын жарнамалап, жастарды ойынға тартуға ықпал етеді. Мұндай жарнамаларда жеңіс пен оңай ақша туралы айтылғанымен, оның тәуелділікке әкелуі мүмкін екені туралы ештеңе айтылмайды.
Бүгінгі күні көптеген онлайн ойындар құмар ойындарға ұқсас элементтерді қамтиды. Кейбір компьютерлік ойындарда ақшаға сатып алатын «loot box» немесе «mystery box» секілді функциялар бар. Бұл қораптардың ішінен қандай сыйлық шығатынын алдын ала білмейсің, яғни, олар кәдімгі лотерея принципімен жұмыс істейді. Бұл жүйе жасөспірімдерді құмар ойындарға үйретіп, оларды бейтаныс нәрсеге ақша тігуді қалыпты жағдай деп қабылдауға бейімдейді.
Ата-аналардың бұл мәселеге жіті назар аударуы өте маңызды. Балаңыздың мінез-құлқындағы өзгерістерді байқасаңыз, оның интернеттегі әрекеттерін бақылау керек. Егер ол бұрынғыдай ашық сөйлеспей, өзіне тұйықтала бастаса, ақшаны жиі сұрап, жоғалтып жатса, сабағына деген ынтасы төмендесе, бұл оның құмар ойындарға әуестене бастағанының белгісі болуы мүмкін. Мұндай жағдайда оған қысым көрсетудің орнына, ашық әңгіме жүргізіп, оның ойын түсінуге тырысу қажет. Құмар ойындардың қандай зиян әкелетінін түсіндіріп, олардан аулақ болудың маңыздылығын көрсету керек.
Мектептер мен университеттерде де құмар ойындардың зияны туралы арнайы курстар өткізу маңызды. Оқушыларға қаржылық сауаттылықты үйретіп, ақшаны қалай дұрыс басқару керектігін түсіндіру керек. Егер жасөспірімдер қаржының құнын, еңбектің бағасын білсе, олар оңай ақшаға сенбейтін болады. Сонымен қатар, бос уақыттарын тиімді өткізу үшін спортқа, өнерге, басқа да пайдалы іс-шараларға қатыстыру олардың құмар ойындарға әуестенуінің алдын алады.
Құмар ойындарға тәуелділік мәселесін тек жеке адам ғана емес, бүкіл қоғам болып шешу қажет. Мемлекет құмар ойындардың жасөспірімдерге қолжетімділігін шектеу үшін қатаң заңдар қабылдауы тиіс. Онлайн платформалар мен букмекерлік кеңселердің жасөспірімдерге қызмет көрсетуіне тыйым салу, олардың жарнамаларын азайту маңызды. Сонымен қатар, ата-аналарға, мұғалімдерге және жастарға құмар ойындарға тәуелділіктің қаупі туралы кеңінен ақпарат беру қажет.
Жасөспірімдер – біздің болашағымыз. Олардың саналы, дені сау, дұрыс өмірлік қағидаларды ұстанатын тұлға болып қалыптасуы үшін қоғам болып атсалысуымыз керек. Құмар ойындардан қорғау – тек бір отбасының немесе бір мектептің міндеті емес, бұл – бүкіл елдің жауапкершілігі. Егер біз жастарымызды дұрыс жолға бағыттасақ, олар өз болашағын ойлап, саналы түрде өмір сүретін болады.
Жасөспірімдер ойынға қызығушылық танытудың бірнеше себептері бар. Біріншіден, олардың психологиялық ерекшеліктеріне байланысты жаңа әсерлер мен эмоциялар алуға деген ұмтылысы басым. Құмар ойындарда жеңіске жету мүмкіндігі, тәуекел сезімі және үміт оларды қатты қызықтырады. Екіншіден, көп жағдайда ойынға түсу сыртқы ортаның ықпалымен жүзеге асады. Достар арасында бәске түсу, әлеуметтік желілердегі блогерлердің құмар ойындарды жарнамалауы және ата-аналардың немқұрайдылығы жасөспірімдерді бұл әлемге жетелейді.
Құмар ойындарға деген тәуелділік баланың өміріне әртүрлі деңгейде әсер етеді. Алғашқыда ойынға деген қызығушылық көңіл көтеру үшін ғана болып көрінуі мүмкін. Бірақ уақыт өте келе бұл әдет тұрақты қажеттілікке айналып, жасөспірімнің мінез-құлқында өзгерістер байқалады. Ол бұрын қызыққан іс-әрекеттерінен бас тартып, тек ойынды ғана ойлай бастайды. Сабақ үлгерімі төмендеп, жақындары мен достарымен қарым-қатынасы нашарлайды. Оған қоса, ойындағы жеңілістерден кейін ашуланшақтық, көңіл-күйдің тұрақсыздығы, стресс және депрессия белгілері пайда болуы мүмкін.
Қаржылық тәуелділік мәселесі де маңызды. Жасөспірімдерде өздерінің табысы болмағандықтан, олар ата-анасынан ақша сұрай бастайды немесе әртүрлі айлалармен қаражат табуға тырысады. Кейбір жағдайларда жасөспірімдер заңсыз әрекеттерге де баруы мүмкін, бұл олардың өмірінде үлкен қиындықтар туындатады. Ақша жоғалтудың өзі де олардың психологиясына ауыр соққы болып тиеді.
Құмар ойындардың жастарға тигізетін тағы бір қаупі – оларды алдау схемаларына тарту. Онлайн платформалардың көбі әділетсіз жұмыс істеп, ойыншыларды әдейі жеңіліске ұшыратады. Алаяқтық сайттар арқылы жасөспірімдер өз қаражатынан ғана емес, жеке мәліметтерінен де айырылып қалуы мүмкін. Бұндай жағдайлар оларды сенімсіздікке, күйзеліске ұшыратады.
Отбасының бұл мәселедегі рөлі өте маңызды. Егер ата-аналар балаларының мінез-құлқындағы өзгерістерді байқамаса немесе бұл мәселені жеңіл қарайтын болса, құмар ойындарға тәуелділік тереңдей түседі. Сондықтан ата-аналар балаларымен ашық сөйлесіп, олардың бос уақытын пайдалы өткізуіне жағдай жасауы тиіс. Баланың қызығушылығын спортқа, өнерге немесе басқа да пайдалы хоббиге бағыттау оның құмар ойындарға деген әуестенуінің алдын алуға көмектеседі.
Мектептер мен жоғары оқу орындарында да бұл мәселеге назар аудару қажет. Құмар ойындардың зияны туралы арнайы тренингтер мен сабақтар өткізу, қаржылық сауаттылықты үйрету арқылы жастарды бұл қауіптен қорғауға болады. Оқушыларға өз қаражатын дұрыс басқаруды үйрету, жеңіл ақшаға сенбеу қажеттігін түсіндіру өте маңызды.
Мемлекеттік деңгейде құмар ойындарға қарсы күресті күшейту қажет. Онлайн ойын платформаларының жұмысын қатаң бақылауға алу, жасөспірімдерге құмар ойындарға қатысуға тыйым салу, интернет кеңістіктегі заңсыз сайттарды бұғаттау секілді шаралар осы мәселенің алдын алуға көмектесе алады.
Құмар ойындар – тек қана қаржылық шығын әкелетін ермек емес, ол адамның психологиялық және әлеуметтік жағдайын бұзатын қауіпті құбылыс. Сондықтан жасөспірімдер бұл ойындардың зияны туралы жеткілікті ақпарат алуы керек. Қоғам болып бұл мәселеге қарсы тұру – жастардың болашағын қорғаудың бірден-бір жолы.
Жетісу – Ақпарат
Фото: qazdauiri.kz
