«Папи, мами хелп ми», «Бай-бай», «Осторожно, пап», «Ок». Бұл сөздердің барлығы да қазіргі қазақ отбасына етене таныс. Тіпті, барлығы да ана тілімізде айтылып жатқандай қабылдайтын боп алдық. Таңданып, таңдай да қақпаймыз. Қоғам да, ата-ана да тым жайбарақатпыз. Ең өкініштісі осы.
Бұрындары «ел боламын десең бесігіңді түзе» десек, қазір бәріміз ойланбастан «Ел боламын десең эфиріңді түзе» дейтін болдық. Расымен қазір ата-ана емес, ақылды телефондар бала тәрбиесіне жауапты болып алды. Ақылды телефондар ақымақ балаларды тәрбиелеп жатыр десек, артық айтқандығымыз болмас. Көгілдір жәшікті қоса қалсақ шүлдірлеп, былдырлап жатқан шетелдің мультфильмдерінен көз сүрінеді. Мәні де, мағынасы жоқ мұндай арзанқол дүниелер біздің балалардың санасына салмақ түсіріп жатқаны алаңдатады. Соның салдарынан қазақ балалары ана тілінде тым шорқақ сөйлейді. Ал өзге тілге келгенде бұлбұлша сайрап тұр. Себебі, теледидар, гаджеттер ана тілін мықтап байлап тастаған. Қазақша сөйлейін десе құрылғылардағы контенттің дені өзге тілде. Бұл да баланың ана тілінде сөйлемеуіне кедергі келтіреді. Егер дәл осы жүйемен жүре берсек, біздің болашақ ұрпақ қазақ тілін жойып жібермесіне кім кепіл?!
– Құдай бізді қазақ етіп жаратты. Енді біз неге басқа ұлт болуға тыраштанамыз? Өзгенің қаңсығын таңсық етіп, бізге үш қайнаса сорпасы қосылмайтын тілде сөйлеген сыңай танытамыз. Өзімізбен қоймай балалардың да тілін ағылшын, орысшалап былдырлатып қойдық. Қазір бұл біз үшін мақтаныш болуы мүмкін. Бірақ соның қасіретін ертең ұрпағымыз тартатынын ұмытпайық. Сондықтан қасиетті қазақ жерінде дүниеге келген текті халықтың ұрпағы тек қазақ тілінде сөйлеуі тиіс. Бала тілі «әке, ана» деп шықпаса, бізді ата-баба аруағы кешпес. Тіл тағдыры – ел тағдыры. Ойланайық, ағайын.
Оразгүл АСАНҒАЗЫ,
қоғам қайраткері
«Балабақша табалдырығын аттаған балапандардың басым көпшілігі орысшаға әуес», – дейді балабақша тәрбиешісі Сәния Бұғытайқызы. Оның айтуынша, отбасында орысша сөйлейтін бала барлық жерде сол тілді қолданады. Расымен де сөзінің жаны бар. Себебі, бала отбасында қандай тілде тәрбие алса, ол сол тілдің болашағы үшін еңбек ететін болады. Еңбек дегеніміз сол тілде амандасу, сөйлеу, ән айту. 15 жылға жуық балабақшада қызмет етіп келе жатқан маманмен тілдескенімізде ол бұл мәселеге бүгіннен дабыл қағу қажет екенін айтты.
– Жасыратыны жоқ, қазір балалардың тілі тым кеш шығады. Бір өкініштісі, балалар таза қазақша не таза орысша былдырламайды. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің қосындысынан өздері ойлап тапқан тілде сөйлейді. Бір сөзін қазақша айтса, бес сөзін өзге тілде айтуға құмар-ақ. Ата-ана үшін баланың қай тілде сөйлегені маңызды емес. Олар үшін бала тілі жетілсе болғаны. Тіпті, ағылшынша сөйлеп кетсе де олар үшін зор қуаныш. Алайда балалардың уақытында сөйлемеуіне тікелей ата-ана кінәлі деп айта аламын. Себебі, ертесін баланы балабақшаға алып келгенде-ақ оны телефонға тәуелді етіп қояды. Қолындағы соткасын алса соскасынан айырылғандай баж етіп жылайды. Балабақшада бәрін қазақша айтып, түсіндірсек те үйіне барған соң бәрі шүлдірлеп орысша сөйлеп кетеді. Ата-аналарға ескерту де жасаймыз. Бірақ біздің сөзге құлақ асар ата-ана тым аз. Салдарынан екі ортада бала қиналып қалады. Меніңше, қатаң талап пен заң қарастырғанымыз жөн. Мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыруды ең бірінші отбасынан бастағанымыз абзал, – дейді тәрбиеші.
Қазір көп бала қызыға қарайтын қарапайым ғана «Маша и медведь» мультфильміне бәсекелесе алатын бізде өнім жоқтығы жанға батады. Сондықтан біздің қаракөздер өзгенің қаңсығын таңсық етуге мәжбүр. Ең бірінші баланы қызықтыратын аниматорлар. Содан кейін жарқ-жұрқ еткен қанық түстер және мультфильмнің сценарийі. Егер осы аталғандардың барлығы да талапқа сай болса онда балалар қызығып, таласа-тармаса көретін еді. Өкінішке қарай, бізде мұндай дүниелер саусақпен санарлық. Қай елдің өнімін көрген бала сол тілде амандасып, сол тілде түс көріп жүргені ащы да болса шындық. Мәселен, әлем елдері, оның ішінде жапондықтар баласы 11 жасқа келгенше туған тілде білім береді. Ана тілінде елдің тарихын, әдебиет-мәдениетін терең меңгерген бала ғана ары қарай өзге тілді меңгереді. Бізге де осы жүйені енгізуіміз керек. Дана халқымыздың «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді кұрметте» деуі де тектен тек емес. Біз ең бірінші ана тіліміздің мерейін үстем етуді ойласақ етті.
Абыз ақсақалға жас жұбайлар келіп, бала тәрбиесіне қай жастан көңіл бөлген жөн деп ақыл сұрапты. Сонда қария: «балаларың қанша жасқа келді?», – дегенде, олар: «үш жасқа келді», – деп жауап береді. «Ендеше үш жылға кешігіпсіңдер», – деген екен дана. Демек, бала ана құрсағында жатқан сәттен бастап тәрбиеленуі тиіс. Ана қазақ тілінде кітап оқыса, ән тыңдаса бала да соны сезінеді. Мүмкін біз айтқан экран жуық арада түзелмес, түрлі мультфильм де шыға қоймас, бірақ «жаным қазақ» деген әрбір адам ана тілінің дамуын өзінен бастағаны абзал. Қазақтың қасиетті тілі тек қазаққа ғана керек екенін ұмытпайықшы, құрметті оқырман.
Еңлік КЕНЕБАЙ
