Кісі бойына адамдық қасиеттердің көп даруына ең алдымен ата-ананың асыл өнегесі, содан кейін өскен ортаның ықпалы көп әсер ететіні анық. Адамның өмірге көзқарасы өзін-өзі тани бастағаннан-ақ қалыптасып, оның желісі дос таңдау, жар таңдау, мамандық таңдау деген сияқты талпынысы мен алқынысы, бұлқынысы мен жұлқынысы көп алуан түрлі асулар мен белестерге ұласып кетеді. Осылардың ішінде тек жүрек әміріне бағынатындары – дос таңдау мен жар таңдау. Олай дейтін себебіміз – бұл екеуі де жүрек шымырлатар сүйіспеншілік сезіміне байланысты. «Ғаламда су мен от қымбат, адамда жар мен дос қымбат» деген тәмсіл сөздің терең мәніне жиі-жиі үңіліп қойғанымыз жөн шығар.

Осы тұста «дос» деген ұғымды бөліп алар болсақ, «мен сенің кім екеніңді айтайын, досыңды көрсет» деген данышпандық қисынның алдымыздан шыға келетіні бар. Демек, дос досты тәрбиелейді. Бұл жерде «дос» деген ұғымды төмен- детпеу үшін, есепке құрылған жалған достықты санамыздан сызып тастауымыз керек. Өйткені ондай «дос» – дос емес.

Мен, міне, қазір өзімнің ең бір жақын досым туралы, оның мен таныған ерекшеліктері мен шығармашылық өрістері туралы жазғалы отырмын. Бұл ұмтылысым ойланған кезімде оңай көрінгенімен, қаламға жүгінген кезімде, қиналыңқырап қалғанымды қайтіп жасырайын! 

Бозбала кезімізде табысып, міне, бүгінгі алпыс жастың асқарына көтерілген шағымызға дейін жұп жазбай келе жатқан жан досым туралы менен көп білетін жоқ шығар деп ойлаушы едім. Алайда, досымның жан дүниесін жарқыратып ашып беру, оның сезім пернелерін дәл басу оңай шаруа емес екен. «Ең керемет емші де ең жақынын емдей алмайды» деген сияқты, мен де ең жақын досымның ең керемет қасиеттерін кеудемді кернеп тұрған алғаусыз аппақ сезімдерді дәл сондай етіп ақ қағазға түсіре алмаспын-ау! «Көмейдегі көрікті ойдың ауыздан шықса, мәні кетеді» деген – осы.

Менің сөз еткелі отырған досым – Нүсіпбай Додабайұлы Әбдірахым. Ол – ақын, журналист, өз елінің, өз жерінің өркешті азаматы. Туып-өскен жері – Алматы облысының Жамбыл ауданындағы Үмбетәлі Кәрібаев ауылы. 

Керіліп жатқан алдымда – 

Көрікті туған ауылым. 

Оранған жасыл шалғынға – 

Мен өскен жер бұл, бауырым. 

Кешкен жер жалаң аяқпен – 

Көктемгі нөсер жауынын.

Шаңдатқан тұлпар – таяқпен,

Шаттыққа бөлеп бауырын.

Араз боп сабыр, ақылмен,

Өртеніп мұнда от басқам.

Алғашқы махаббатыммен

Егіліп тұрып қоштасқам… – дейді ақын өзінің «Ауылым» деген өлеңінде.

Осы бір өлең үзіндісінен-ақ Нүсіптің сыршылдығын ғана емес, шыншылдығын да байқауға болады. Олай дейтінім,  асау, албырт жүректің жетегінде жүріп, ойламаған жерден от бастырған тентектік пен арманда сүйген алғашқы махаббат- тың келмеске кеткенін осы үш-ақ шумақтан анық байқауға болады.

Ағалар асқақ көрінген, 

Ақыны тұтас бір қауым. 

Ауылым, сенің төріңнен 

Оқылса болды жырларым – деген шумақты оқығанда, Нүсіп ақынның ел мен жерге деген махаббатын ғана емес, даңқ пен дағбыртқа мүлдем құмарлығы жоқ екендігін де анық сезінеміз.

Нүсіп Әбдірахым қазақ поэзиясының қасиетті босағасын алғаш аттаған шағында-ақ наурыздың қарындай, сәуірдің таңындай тап-таза, мөп-мөлдір жырларымен келгенін еш ұмыта алмаймын. Тіпті, сол жырларға тәнті болғаным соншалық, бірталайын жатқа білетінмін. Қазір де біразын білемін-ау, сірә. 

Шындығын айту керек, Нүсіп досым жас кезінде жазған махаббат туралы жырларымен біздің арамызда зор құрметке бөленді. Өйткені, біздің бәріміз бұл тақырыпқа келгенде, оған ілесе алмай қалатынбыз. Сондықтан болар, басқосқан отырыстарда оның бал мен у аралас, нәзік те мұңды өлеңдерін көп оқытушы едік. Оны «Махаббаттың ақыны» дейтінбіз. «Тек махаббат туралы жаза бересің» деп сөккендер де болған.

Нүсіп ондайларға жауап ретінде: 

«Махаббаттан басқа ештеңе жазбайсың, – деп, 

сөкті мені бір ақын, – 

Жоқ па басқа бір тақырып жыр қылуға тұратын?». 

Жазбас ем-ау, 

Құлып салып, жауып тастар едім-ау, 

Зат болса егер сол шіркінің  сандығыма сиятын, – 

деп әлгілерге жауап қайтара келіп, осы өлеңде былай аяқтайды: 

Мен ғашықпын! 

Қаталдыққа махаббатты  емші етем. 

Бақыт тілеп сол мергенге, 

Ақ жанымды көрші етем. 

Маған арнап оғын жонған адамдарға мен бүгін 

Жыр оқимын – 

Қан-қан болған қанатымды көрсетем! 

Нүсіптің ғашықтық жырларының бастауы боп тұрған, тіпті, оның нағыз ақын деген атағын шығарған «Сары қыз» деген өлеңі бар. Бұл өлең өз кезінде талай жастың жүрегін тебіренткені  ақиқат. Сол кезде Нүсіптің аты аталған жерде «Сары қыз» өлеңі де қоса айтылатын. 

Иіні келіп тұрған соң «Сары қызға» байланысты бастан кешкен бір оқиғаны айта кетейін. 

Ол кез Нүсіптің де, менің де жаңа үйленген кезіміз. Біз Алматы маңындағы Кемертоғанда, Нүсіптің қайын жұртында зайыбым Гүлзия бар, бәріміз қонақ боп жатқанбыз. Бір күні Алматыда жүрген ақын, журналист досым Жолболды Ысқақовпен кездесе қалып, оны да Кемертоғанға ертіп бардым. Жол-жөнекей Нүсіп туралы әңгіме айтып келе жатып, аяқастынан қалжыңбастығым ұстап, «Нүсіп өзі жырлап жүрген сары қызына үйленді ғой, қазір көресің» дедім. Жолболды «Сары қыз» деген өлеңді жақсы білетін. «Ой, бақытты екен!» деп, шат-шадыман болды. Менің зайыбым Гүлзия – көк көздеу, сары келіншек. Соны Нүсіптің әйелі етіп таныстырғым келіп, үйге Жөкеннен бұрын кіріп, спектакльдің идеясын жеткізе қойдым. Жөкен Нүсіппен амандасып, құшақтасып болған соң, «Ал, құсың құтты болсын! Арманыңа жетіпсің» деп Гүлзиямен танысып, еміреніп, бетінен сүйді. Нүсіптің келіншегі Мәкен менің зайыбымның рөлінде.

Бәріміз дастарқанға отырып, Жөкенге тост берген кезде, әбден қызық болды. Ол да ақын ғой, көңілі толқып, көзіне жас алып тұрып:

Ұнатушы едім бір сары қызды көзі көк,

Арманшыл едім,  есейсем деуші ем тезірек. 

Космонавт болып, 

Айға ұшып бара жатқанда 

Шығарып салып тұрсашы деймін өзі кеп. 

– деп, «Сары қыздың» бір шумағын жатқа оқып жіберді де, көл-көсір тілегін айтты. Қос келіншекті күлкі қысып барады. Нүсіп екеуміз сыр алдырмадық. Сөйтіп, «Сары қыз» деген өлеңнің кесірінен Жөкен қатты алданып, ертеңінде «ақымақ қылдыңдар» деп, өлердей ашуланды… 

Махаббат тақырыбын барлық ақындарға ортақ деп ойлайтындар көп болса да, менің өзім бұл тараптағы ақындар өте аз деп білемін. Өйткені бұл тақырыпқа көбірек қалам тарту үшін жан нәзіктігімен қатар жүрек қайраты да керек. Ал, бұл екі қасиеттің қатар тұрып, бір нысанаға бағытталуы өте сирек кездесетін құбылыс. Оның үстіне ғашықтық жырлардың сиқырлы сыры мен бүркеулі нұрын сөзбен жеткізу өте қиын деп білемін. Бұл поэзиядан гөрі музыкаға жеңілдеу ме деп те ойлаймын. Тағы бір қиындығын айтар болсақ, бұл – ең көп жырланған тақырып. Сол көптің ішінен суырылып шығып, керемет бір өлең жазу – ақынның ақындығы. Өмір бойы Лаурасын жырлап өткен Петрарка мен өле-өлгенше Ләйләсімен атағы шыққан күні кешегі өзіміздің Жұматай ағамыздың маңдайындағы мәңгілік бақыттары да – осы махаббат тақырыбы. Артық айтқандық емес, егер Нүсіп Әбдірахым бұл үдерістің соңына шындап түссе, ерте бастан өлеңдерін жиі жариялатуға құштар болса және белгілі аға ақындар ортасынан жас кезінен орын тауып алған болса, бүкіл қазақ аспанға көтерген махаббат ақыны болар еді. Оны өзі де сезініп, бір өлеңінде: 

Мәпелеумен сезім атты шынарды, 

Мәз боп талай қуандым да  қуардым. 

Көңіліме алғаш көктем орнатқан – 

Бір қыз мені ақын қылып шығарды, – дейді. 

Нүсіптің махаббат туралы өлеңдерін қайталап оқып отырып, қатты таң қалғаным – ол басқа қыздарға өлең арнаса да, әлгі сары қызға деген іңкәрлігінен ешқашан айнымапты. Мәселен, ол өзіне ғашық болған бір қызға арнаған «Сен емессің» деген өлеңінде құшағында тұрған сол қызға да ащы шындықтың бетін ашып тастайды: 

Сендей сүйіп көрмесе де әлі күнге мені ешкім, 

Кеш, асыл жан, шыға алмадым құшағынан елестің. 

Кейде ұқсап кетесің сен алыс  қалған сол жанға, 

Амал қанша, о, өкініш, сен бірақ ол емессің… 

 

…Сол шақтарда сен бақытты санадың-ау өзіңді, 

Қалай бұзам сенің тәтті, сондай шатты кезіңді?! 

Кісі өлтірген қарақшыдай – сезбесін деп сырымды, 

Сен қарасаң, дереу төмен түсіремін көзімді.

 

Жалған жалын жылытар ма,қоштасармыз біздер де, 

Өте берер өз әнімен көктем,   сұрғылт күздер де. 

Жылдар өтер сағынышпен,  сарғаюмен қиналған, 

Көңіл шіркін бірте-бірте ол да күдер үзбей ме? 

 

Сонда сен де иесіз үйдей құлазып бір жас жаның, 

Тұрасың ғой мұңаюмен құшағында басқаның. 

Сонда сен де үнсіз төмен түсіресің көзіңді, 

Көрмесін деп басқа біреу көзіңде ащы жас барын. 

Осы бір шап-шағын өлеңнің өн бойынан көп адамның, көп қыз-жігіттің басынан өткен махаббат драмасының өте құпиялы, көлеңкелі тұстары елес беріп тұрғандай. Жүректі жегіқұрттай жеп жататын мұндай мұңлы махаббаттың әуенін поэзия тіліне көшіріп, жеріне жеткізіп айту әрбір ақынның қолынан келе бермес. 

Ақын бір өлеңінде өзін арбағысы келген бір бикешке деген аяушылығын сездіре отырып, мүлде тосын түйін жасайды. 

Сайқал күлкі… Мұңға толып бара жатыр көкірек, 

Неге ояндың қалғып кеткен   сұрқия  ой – жетімек? 

Уылжыған балауса қыз, кімге айналып барасың, 

Тұрсың мынау тұнжыраған ағайыңнан не тілеп? 

 

Ләззат алған от құшақтан өң бойыңды күйдірген, 

Құмарлық та емес қой бұл соншама  ессіз күлдірген. 

Қар аралас жаңбырға ұқсап тоқтай алмай егілген 

Күлкіде де мұң боларын, о, сұмдық-ай, кім білген!.. 

 

Мұң сыйлаған қандай жауыз,кім алдыңнан кесе өткен, 

Не жұбаныш таппақшысың ызғар ескен төсектен? 

Жыр ғып айтып жүрген шығар сеніменен бір түнін 

Бірге өткізген соқыр кеуде,  саңылаусыз есектер. 

Нүсіп Әбдірахымның махаббатқа толы жырларының бәріне жуығының басты кейіпкері сол бір сары қыз екенін түсінеміз. Егер ақын тек осы тақырыптағы өлеңдерін жеке бір кітап етіп шығарса, қолдан-қолға көшетін тамаша бір жыр жинағы болар еді. Ол өзінің сонау 2007 жылы шықан «Ақтарылам алдарыңда» атты кітабына бұл өлеңдерін циклдап берген еді. Соның біреуіне маңдай сөз етіп «Мен сені өлең үшін ойлап таптым» деген Жұбан Молдағалиевтің өлеңінің бір жолын алыпты. Нүсіп ақын солай етіп жырларының кейіпкерін «ойлап таптым» десе де, ойлантқан ару бейненің ең басты қозғаушы күш болып қалатыны анық емес пе?! 

Сөз басында айтып кеткенімдей, Нүсіптің сыршылдығы мен шыншылдығы қашанда қатар жүреді. Осы екі қасиет оның қос қанаты іспетті. «Алдарыңда ақтарылам» деп өзі айтқандай, ол өзінің мұңын да, мінін де еш жасырмай өлеңге төгіп-төгіп жібереді. Сірә, содан өзі жеңілдеп қалатын болуы керек. Мысал ретінде келтіре кетейін, оның Есенинге арнаған өлеңі бар. Дұрысын айтқанда, Есениннің суретін алдына қойып, бет- пе-бет сырласуы. Нүсіп осы өлеңінде іште жатқан бірталай шерін ақтарған. 

Есенин, мен де өзіңдей – 

Көп таяқ жедім арақтан. 

Содыр да сойқан кезіңдей – 

Қан болып қайтам кабактан. 

 

Күлкінің тәтті сыңғыры, 

Мені де талай арбады. 

Сұғылатындай бір күні, 

Кеудеме финнің қанжары, – деп басталатын өлеңнің өн бойындағы жолдар мен шумақтарға ақынның ащы азаптары мен өрттей өкініштері қоса өрілген. Мұндай жайларды өзі де бастан кешкен адам оқыса, өңешіне өксік кептелетіндей дәрежеде жазылған бұл өлең Нүсіптің жап-жас кезінде өмірге келіп еді. Ол бұл өлеңін: 

Алау таң, жарық күнімнің, 

Болса да ыстық шуағы.

Мойныңды қиған ала арқан 

Елестеп ылғи тұрады. 

 

Тесіліп жансыз бейнеңе, 

Отырмын үнсіз тауап қып. 

Көп түстім, Сергей, әуреге, 

Қойсам ба енді арақты?! – деп аяқтайды. 

Нүсіп Сергейге берген екіұштылау уәдесін сәл кешірек болса да орындап, ішімдіктен іргесін аулақтатып әкетті. 

Айтпақшы, айта кетпеске болмас, Нүсіптің ақындық жолындағы ең бір ерекше ұстазы Сергей Есенин деп білемін. Ол ұлы ақынның өлеңдерін пір тұтады, жатқа оқиды. Өзі де жас кезінде тентек еді, бірақ ақылды тентек болды. «Ақылды тентек адам болып шығады» деген сөздің жаны бар. 

Оның достық туралы және достарына арналған өлеңдері бір қауым. 

Мұңайсам кейде, 

Үңілсем кейде торығып, 

Қиналсам кейде маңдайым тасқа соғылып, 

Көтеріп кетер еңсемді, 

Досымның бірі жолығып, – деген өлең шумағының өзінен-ақ оның досқа деген пейілі мен сенімі ерекше екендігін бірден байқауға болады. 

Қырықтың қырқасынан асқаннан кейін, Нүсіпбай Додабайұлы махаббат лирикасына маңайламай, азаматтық лирикаға,  ел мен жер, батыр бабалар туралы өлеңдерді көбірек жазуға бет бұрып кетті. Өзім байқаған бір ерекшелік – Нүсіптің ғашықтық өлеңдері гүлдің нәтіндей нәзік болса, азаматтық әуендері тым асқақтығымен, рухтылығымен ерекшеленіп тұрады. Мәселен, ол қазақ тілі туралы өлеңінде: 

Тілім менің! 

Тірегім де мұратым! 

Кім өзіңді қиянатқа қиятын?! 

Тіліп таста бетін семсер сөзіңмен – 

Жоғалтқандар болса намыс, ұятын! – дейді. 

Білетін жұрт Нүсіпбай Әбдірахымды қазақи қалжыңның қас шебері деп біледі. Оның осы қасиетін ескеріп, басқосу мен отырыстардың гүлі деуіміз керек шығар. Ол білетін күлдіргі әңгімелер мыңдап саналады. Осыған орай Нүсіп – лирик қана емес, сатирик ақын. Оның «Соңғы ақыл», «Әртіс пен тартыс», «Аздырған «ақыл», «Ауданда тұратын ақынның айтқаны», «Қайта құру кезіндегі өтірік өлең» және тағы басқа сатиралық өлеңдері кім-кімді болсын күлдіріп отырып, күрсіндіреді, күрсіндіріп отырып күлдіреді. Мен ойлаймын, егер Нүсіп жас кезінен сатираның сара жолына түсіп кеткенде, одан Оспанхан ағасы сияқты нағыз сатирик шығар ма еді  деп.

Журналистік мамандықтың жілігін шағып, майын ішкен жампоз досымның үзбей істеп келе жатқан осы қызметінің игілігі мен рәтін көріп жүргеніне дән риза болып отырып, оның керемет ақындығына осы қызметтің айтарлықтай тосқауыл жасағандығын жасырғым келмейді. Расын айту керек, журналистік қызмет ақынның аяғын тұсайды, өрісін тарылтады. Қанат жайып, еркін самғауға қайта-қайта кедергісін келтіре береді. Әрине, бұл менің өз пікірім ғой. 

Нүсіпбай Әбдірахымның ел азаматы ретінде жеткен жетістіктері, шыққан биіктері жетерлік. Ол өзінің бүкіл қайрат-күші мен жігер-намысын, таланты мен қабілетін ел үшін, жер үшін, болашақ үшін барынша жұмсап келеді деп білеміз. Мен өз досым туралы азын-аулақ сырымды аяқтай келе, оған: «Таңғы арайдай жайнай бер, тайқазандай қайнай бер! Ғашық жүрек лүпілін болашаққа арнай бер!» деймін.