Қазақстанның білім жүйесі – ел болашағын айқындайтын басты факторлардың бірі. Алайда бұл жүйе қала мен ауыл арасында теңсіздікке ұшырағаны жасырын емес. Қала мектептерінде жаңа технологиялар, заманауи жабдықтар мен білікті ұстаздар жеткілікті болса, ауыл мектептері әлі де материалдық-техникалық база, кадрлық құрам, цифрлық теңсіздік сияқты проблемалармен бетпе-бет келіп отыр. Осы орайда ауыл мектептерін дамыту — білімдегі әділеттілік пен теңдікті қамтамасыз етудің негізгі шарты.
Қазіргі жағдай: ауыл мен қала айырмашылығы
Бүгінгі таңда Қазақстанда 6 900-ден астам мектеп жұмыс істейді, оның шамамен 5 000-ы ауылдық елдімекендерде орналасқан. Бұл дегеніміз — мектептердің 70%-дан астамы ауылда. Бірақ сол мектептердегі жағдай алаңдатпай қоймайды.
Ресми дерек: ҚР Оқу-ағарту министрлігінің 2024 жылғы есебіне сәйкес, ауыл мектептерінің 60%-ға жуығы ескі ғимараттарда орналасқан. Олардың бір бөлігінде әлі күнге дейін спорт залы, шеберхана немесе IT-сыныптар жоқ.
Мысал: Түркістан облысы Түлкібас ауданындағы №32 мектеп 1970 жылы салынған. Мұнда әлі күнге дейін көмірмен жылытылады, интерактивті тақталар жетіспейді, интернет жылдамдығы төмен. Мұғалімдер қағаз журналмен жұмыс істейді.
Материалдық-техникалық базаны жаңарту
Ауыл мектептерін жаңғыртуда бірінші кезекте материалдық жағдай басты рөл атқарады. Компьютер, интерактивті тақта, зертхана құралдары сынды құралдар — сапалы білім берудің негізі.
2023 жылғы нақты көрсеткіштер:
•Қала мектептерінде 1 компьютерге 6 оқушыдан келсе, ауыл мектептерінде бұл көрсеткіш 1 компьютерге 16 оқушыдан.
•Ауыл мектептерінің 45%-ында толыққанды IT-сынып жоқ.
•400-ге жуық ауыл мектебінде спорт залы мүлде қарастырылмаған.
Мемлекеттік қолдау: «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы аясында 2025 жылға дейін ауыл-аймақта 400-ден астам жаңа мектеп салу жоспарланған. Сонымен қатар, ескі мектептерді күрделі жөндеуден өткізуге қаржы бөлініп жатыр.
Кадр мәселесі: ауылға білікті мұғалім тарту
Ауыл мектептеріндегі басты проблемалардың бірі — кадр тапшылығы. Әсіресе, математика, физика, ағылшын тілі пәндері бойынша білікті маман табу қиын.
Мысал: Солтүстік Қазақстан облысы Уәлиханов ауданында бір ғана ағылшын тілі мұғалімі төрт мектепті кезекпен аралап оқытады. Ал жаңа түлектер ауылға барудан бас тартады.
Мемлекеттік бағдарлама: «Дипломмен – ауылға» жобасы арқылы ауылға барған жас мамандарға 100 АЕК көлемінде бір реттік көтерме жәрдемақы және тұрғын үй алуға жеңілдетілген несие ұсынылады. Алайда бұл шара жеткіліксіз, себебі әлеуметтік инфрақұрылым дамымаған елдімекендерге барып жұмыс істеуге жастар құлықсыз.
Цифрлық теңсіздік
Интернетсіз мектеп – заман көшінен қалып қойған мектеп. Бірақ ауыл мектептерінің көпшілігі әлі күнге дейін интернеттің жоқтығынан немесе әлсіздігінен зардап шегуде.
2024 жылғы мәлімет: Ауылдық мектептердің 30%-ында интернет жылдамдығы 4 Мб/с-тен төмен. Бұл онлайн білім платформаларын пайдалануға мүмкіндік бермейді.
Мысал: Жамбыл облысы Талас ауданындағы Қызыләуіт ауылында оқушылар электронды күнделікке кіре алмайды. Мектепте интернет әлсіз болғандықтан, мұғалімдер әлі күнге дейін қағаз құжаттарға сүйеніп отыр.
Оқу бағдарламасы мен әдістемені бейімдеу
Ауыл мектебі — ауыл тіршілігіне бейімделген мазмұнды талап етеді. Мысалы, агротехникалық бағыттағы пәндер, табиғатпен жұмыс істеу дағдылары, кәсіптік бағдар беру ауылдық жерлерге өте қажет.
Мысал: Павлодар облысы Май ауданының бір мектебінде «Ауыл шаруашылығы негіздері» атты электив сабақ енгізілген. Онда оқушылар жылыжайда көкөніс өсіру, мал азығын дайындау сияқты практикалық істерге машықтанады.
Инклюзия және ерекше қажеттілігі бар балалар мәселесі
Ауыл мектептерінде ерекше қажеттілігі бар балаларға жағдай жасау да өзекті. Инклюзивті білім беру үшін пандустар, арнайы жабдықтар, дефектолог, логопед сияқты мамандар қажет. Бірақ бұл мүмкіндік ауылда өте сирек кездеседі.
Мысал: Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданындағы бір мектепте арнайы білім алатын екі оқушыға толыққанды қолдау көрсетілмейді, себебі тиісті кадр мен жабдық жоқ.
Ата-ана мен қоғам белсенділігі
Ауыл мектептерін дамытуда ата-аналар мен жергілікті қоғам белсенділігінің маңызы зор. Тек әкімдікке қарап отырмай, қоғам да өз рөлін атқаруы керек.
Мысал: Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданындағы Шелек ауылында жергілікті фермер ата-аналар бірігіп, мектепке спорт алаңын салып берді. Бұл — азаматтық жауапкершіліктің нақты көрінісі.
Үздік ауыл мұғалімдерін ынталандыру
Ауылда еңбек етіп жүрген тәжірибелі педагогтарды қолдау мақсатында арнайы сыйақылар, марапаттар қажет.
Мемлекеттік шара: «Үздік ауыл мұғалімі» байқауы 2023 жылдан бері өткізіліп келеді. Жеңімпаздарға 3 миллион теңге көлемінде сыйақы табысталады.
Мысал: Атырау облысы Қызылқоға ауданынан шыққан мұғалім Жанар Сисенова осы байқаудың жеңімпазы атанып, өзінің мектепке қажетті құралдар алуға жұмсағанын айтқан болатын.
Оқушыны ауылда ұстау
Қазір көптеген ата-ана балаларын қала мектебіне ауыстырып жатыр. Бұл – ауыл мектебінің беделінің төмендігін көрсетеді. Осы үрдіске тосқауыл қою үшін ауыл мектебін тартымды ету қажет.
•Олимпиада, дебат, өнер сайыстарына қолдау
•Репетиторлық курстар мен онлайн сабақтарға қолжетімділік
•Жасанды интеллект пен робототехника бағытында үйірмелер ашу
Мысал: Маңғыстау облысы Шетпе ауылында ашылған робототехника үйірмесіне қатысқан 9-сынып оқушысы халықаралық байқауға жолдама алып, ауыл мектебінің деңгейін көтеруге өз үлесін қосты.
Ауыл мектебі — ауылдың болашағы. Ауылдың болашағы — елдің болашағы. Сондықтан ауыл мектептерін дамыту – ұлттық дамудың кепілі. Жаңа мектеп салып қана қоймай, ауыл мұғалімінің беделін арттыру, оқушыға сапалы білім беру, ата-анамен байланыс орнату — кешенді жұмысты қажет етеді.
«Жетісу-Ақпарат»
