Әл-Фарабидің «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деп айтқан сөзі көп ұстаздың ұстанымына айналған. Ал ХХІ ғасырдың ата-аналары тәрбие деген ұғымды қалай түсінеді?
Кез-келген шаңырақтың отағасы мен отанасына жоғарыдағы сұрақты қояр болсақ, көпшілігі мұны: сынау, мінеу, ұрсу, жеку, жақсы амалы үшін марапаттап, жаман тірлігі үшін жазалау деп түсінеді. Ал кейбірі тіпті оларды мақтап қана отыру керек дейді. Жалпы қазіргі таңда жастарға ағыл-тегіл әңгіме айту тиімсіз. Оның пайдасы былай тұрсын, көбіне теріс нәтиже беруі де мүмкін.
Ал құндылық дегеніміз не? Сонда ақылсыз, мораль оқымай баланың бойын құндылыққа қалай толтырмақпыз? Шындығында оның шешімі оңай. Қарапайым ертегі мен аңыз-әңгіме айтып, баланың санасына «дұрыс және бұрыс болады» ұстанымын сіңіріп беру қажет. Әрине есейіп кеткен баланы отырғызып, ертегі айту ақылға қонымсыз. «Бүлдіршінге ертегі оқып беруге уақыт таппаған ата-ана есейген баласына сағаттап мораль оқуға мәжбүр болады. Бірақ, ол кезде айтылған ақылы балаға ертегі болып естіледі» деген ащы мысқыл бар. Сол себептен балаға үйрететін құндылықты бес-алты жастан бастау керек. 6 мен 12 жас аралығында баланың санасы 80 пайызға қалыптасады. Дәл сол кезеңде бүлдіршіннің көкірегін құндылыққа, кеудесін мазмұны бар дүниелермен толтыру керек.
Осы орайда әлемнің жаратылуы жайлы аңызды еске алсақ. Тәңіріміз күллі әлемді жаратып болған соң, өзіне орынбасар сайламақ болады. Сол кезде тау-тас, өзен-көл, аспан мен жел, от пен ағаш таласқан-ды. Аспан асқақтап, Тау кеудесін керіп, Жел дүлей күшін көрсетіп, От жалын шашып, Тас қаттылық қылып, Алтын жылтырағын айтып мақтаныпты. Осылай бәрі таласып жатқанда Топырақ қана сынықтық танытыпты. Иә, Жаратушы аспанның мақтаншақтығын, таудың тәкаппарлығын, желдің тұрақсыздығын, оттың қатыгездігі мен тастың мейірімсіз қаттылығын жаратпай, тек топырақтың кішіпейіл мінезін ұнатқан. Расында, топырақтың қойны толған береке. Алтын да, күміс те, ас-ауқат, жеміс-жидек те содан өніп шығады. Тіпті үстіне нәжіс төгілсе де хош иісті гүл өсіріп шығады. Лас су жерге сіңіп, тәтті бұлаққа айналады. Жасаған жақсылығын міндетсіну топыраққа жат екенін осы мысалға қарап түйсінеміз.
Бұл әңгімені естіп өскен бала қай амалдың бұрыс екенін, қай амалдың Тәңірге жағатынын бейсаналы түрде миына қабылдап, санасына сіңіреді. Оған «Тәкаппар болма!», «Ашуға берілме!», «Қарапайым бол!» деп ешкім мораль оқымады. Осындай мысалдарды ауызекі тілде балаға оңай жеткізе отырып, кеудесін жақұт пен байлыққа толтыруға болатынын қазіргінің ата-анасы түсінсе дейміз.
Серік БЕКҚАЛИ
Фото: shedevrum.ai
