Кіші жүздегі атақты Баймағамбет сұлтан өзін өлім жазасына кескен Шернияз ақынды сөз тапқан шешендігі мен тектілігі үшін кешірім жасап, алдына мал салып берген. Орыс қанішерлерімен он жыл соғысқан Кенесары хан дұшпандарына жол көрсеткені үшін Арыстанбай ақынды өлімге бұйырғанда, дар алдында тұрған ақын:

            баласымын! – дегенде, хан: «Аталы сөз айтып, аруақты ауызға алды ғой, босатыңдар», – деген екен.

Бірде Алматыдан Талдықорған бағытында қатынайтын шағын автобуспен келе жатып Қызылжарда тұратын қызына бара жатқан Сүйеубек Жолбарысұлы дейтін замандасыммен таныстым. Жолды қысқарту үшін екеуміз аз-кем әңгіме-дүкен құрдық. Сүйегі Кіші жүз әлімнен тарайтын төртқара шалың сөзуар болып шықты. Содан естіген бір-екі әңгімемді оқырман жұртпен бөліскенді жөн көрдім.

Сыр өңірі – жыр өңірі Қазалы ауданының «Октябрь» кеңшарында Әбдірәзақ Қаналиев деген азамат шаруашылықтың жанармай құю бекетін басқарады екен. Шала-пұла ақындығы бар Әбекең автоцистерналарға бормен өзі құрастырған өлеңдерді жазып, оны шопырлар, трактор жүргізушілері жаттамаса жанармай құймаймын деп қоқан-лоққы жасайтын әдеті болыпты. Кейде онысы жұмысқа да кері әсерін тигізген көрінеді. Мұны естіген кеңшар директоры Самұрат Жиенқожаев ашуына мініп: «Ақын тұрмақ Құдай болса да жұмыстан шығарамын», – деп қолма-қол бұйрық шығартып, қол қойыпты. Кеңсеге «кінәлі» Әбдірәзақты шақыртып, оның кемшілігін бетіне басып, қызметінен босатылғанын естіртеді. Сонда Әбекең тұрып: «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ», айтатын датым бар деп былайша бірауыз өлеңмен қайырыпты:

«Аталы сөзге арсыз да тоқтайды» деген мақал есіне түсті ме, әлде қарғыс араласқан сөзі бар даттан қорықты ма екен, директор райынан қайтып, Әбдірәзақ жұмысында бәз-баяғынша қалыпты.

Сол елде Шындалы Бердібаев деген парторгтық қызметінен босап, орнына өзінен жасырақ маман сайланыпты. Астыларында байлаулы жеңіл көліктері жоқ қос парторгке бригадаларды аралап шығу үшін бірі қызметін өткізсе, екіншісі қабылдап алады дегендей, кеңшардың жүк машинасын бөліпті. Жолға шығарда бала парторг зып етіп кабинаға бірінші отырып алған көрінеді. Жасын сыйламаған баланың мінін сынаған ескі парторг қолма-қол бір ауыз өлең құрап:

     болмас айып, –  депті.   

Жіберіп алған ағаттығын ұққан жас парторг бірден кешірім сұрап, ағалап кабинаға отыруын өтінсе, Шындалы: «Жо-жоқ, кабина барған жерге кузов та барады» деп илікпепті.

Бұрынғы Талдықорған облысы Киров ауданы «КПСС-тің ХХІІІ съезі» атындағы кеңшардың орталығы Октябрь елді мекенінің маңындағы шабындығынан шауып, кептіріп, тасып алуға дайындап қойған жоңышқасын трактордың артындағы тіркемесіне толтыра ұрлаған көршілес «Қазақстанның 10 жылдығы» ауылының тұрғынын ізімен қуып, тапқан бөлімше меңгерушісі Қазыбек Байжұманов: «Қырам да жоям. Жоңышқаны қайтар, болмаса милицияға ұстап беремін» – деген көрінеді. Бұл жерде айта кететін бір жайт, шөп «ұрлаушы» Кольцовтің ұлты орыс. Оны жетімдер үйінен асырап алған ауыл қазағы орысша тегін өзгертпей, тек есімін Ермек деп қойыпты. Ал оның келіншегі қуғыншы Қазыбектің аталас туысының қызы екен. Қазақы ортада өскен, асырап алған ата-анасының бойына сіңірген қазақылығы бар Ермек күйеу саспастан: «Маған қыздарыңды қиғанда, еркелігімді көтеріп, бір тележка жоңышқаны қимағандарың ба?» – депті. Сонда аталы сөзден тосылған Қазыбек аға дауды жалғастырмай ауылына қайтқан екен. Осы әңгімені маған жеткізген бүгінде атауы Жарлыөзек ауылы боп өзгерген, сол елдің байырғы тұрғыны Аманжол Нұрпейісов деген азамат.

Мұндай тауып айту да, аталы сөзге тоқтаған азаматтар да ел ішінде көп болған. Олардың сөзі ел-жұрт ішінде ұзақ сақталып, қазақы қалыптың үлгі-өнегесі түрінде жалғасып отыр. Бұл жақсы ғұрып күні бүгінге дейін өз құнын жойған жоқ. Айтылған шағын үш мысал соның дәлелі емес пе?!