«Алтын-Емел» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі аумағында 1800 жоғары тамырлы өсімдік өседі. Қазіргі кезде парк аумағы бойынша жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша 952 жоғары сатыдағы өсімдіктердің мекендеу ортасы болып белгіленді. Бұл жұмыс әрі қарай жалғасуда. Олардың 29-ы Қызыл кітапқа енген. Ерекше қорғаудағы өсімдіктің бірі һәм танымалы – Колпаков қызғалдағы.
Бұл гүлдің әлем таныған ғылыми атауы – Tulipa kolpakowskiana. Бұл гүл ұлттық парк аумағында Матай, Дегерес, Шолақ, Алтынемел тауларында және Көксу қаумалы аумағында жиі кездеседі. Биіктігі 15-30 см. болатын гүл сары түсті көпжылдық жуашықты өсімдік лалагүлдер тұқымдасының қызғалдақ туысына жатады. Қыс сызы кетпесе де наурыз айы туғанда бар-жоғы 7 күн, кейде 15 күнге дейін гүл ашып тұрады. Шыны керек, бұл өсімдік елімізде 1981 жылы жарық көрген Қызыл кітапқа енген әрі саны күрт азайып бара жатқан эндемикалық түр.
Жалпы, қазақ халқының ауыз әдебиетінде қызғалдақтар турасында аңыздар мен әңгімелер жеткілікті. Осы хикаялардың түпкі ой байланысын қарасақ, қызғалдақ тек даланың сұлулығын арттырушы өсімдік қана емес, мейірімділік пен сүйіспеншіліктің, адалдықтың, бейбіт өмірдің, тазалық пен келісімнің, жақсылықтың белгісін бедерлейді. Сондай тәмсілдің бірі елге «Қыздан қалған дақ» деген атаумен таныс.
Ерте бір заманда дәулеті тасыған сараң бай өмір сүріпті. Оның жан дегенде жалғыз қызы болған екен. Байлықтан басқаны білмеген дүниеқоңызға «жалғыз қызым тұрмысқа шығып, бар жиғаным күйеу баланың қолына өтеді» деген арам ой маза бермеген. Ақырында қыр төсінде кетіп бара жатқан қызына біреулер қанжар сұғып өлтіреді. Бейкүнә қыздың қаны тамған жерге жалғыз түп гүл өсіп шығады. «Қыздан қалған дақ қой» дескендер гүлдің атын қызғалдақ деп атаса керек-ті.
Тағы бір тәмсіл, ел ішінде айтылатын қырдың қара қызғалдағы араға тоғыз жыл салып бір гүлдеп отырады екен. Алайда оны ұстауға болмайды. Киелі саналатын бұл гүл адамға кездесе бермейді. Ал көре қалған жағдайда гүлдің қай жерде өсіп тұрғанын тіс жарып ешкімге айтпаған адамның басына бақ қонады деседі.
Қандай өсімдік болмасын табиғаттың сыйы. Оны ешкім күтіп-баптамаса да таптауға, жұлуға болмайды. Сондықтан аңызға арқау қызғалдақтың жойылып кетпеуін, есесіне өркендеп, санының молаюына септесейік, замандас.
С. Елеусізов,
«Алтын – Емел» МҰТП Көксу қаумалы бастығы
