Алматы облысы Панфилов аудандық прокуратурасы қоғамдық мүдделерді қорғау саласында Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік Кодексіне қатысты түсіндірме жұмыстарын жүргізуде.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік Кодексі 2021 жылдың шілде айынан бастап қолданысқа енгізілгені белгілі. Аталған кодекс дамыған елдердің тәжірибелеріне сүйене отырып, халықаралық стандарттарға сәйкес қабылдануына көптеген жұмыстар атқарылды. Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік процестік Кодексі өзара екі байланыс нысандарының қызметін, яғни, әкімшілік актіні қабылдау рәсімі мен оны даулау процесін көрсетеді.
Бұл дегеніміз — әрбір қабылданған әкімшілік актімен келіспеушілік болған жағдайда тараптардың құқықтарын қорғайтын жеңілдетілген әрі жаңа процесс. Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау кезінде:
• жеке және заңды тұлғалардың жария құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін толық іске асыруды;
• жария-құқықтық қатынастарда жеке және қоғамдық мүдделердің теңгеріміне қол жеткізуді; тиімді және бүкпесіз мемлекеттік басқаруды, оның ішінде адамдардың басқару шешімдерін қабылдауға қатысуды;
• жария-құқықтық саладағы заңдылықты нығайтуды қамтамасыз етеді.
Нақтырақ айтқанда, Кодекстің негізгі мәні тұлғалардың әкімшілік органға жүгінуі нәтижесінде қабылданатын әкімшілік акті, оны орындау, актіні заңсыз деп тану, жоюмен байланысты әкімшілік органдарының қызметі, сондай-ақ әкімшілік орган және соттың дауларды шешу тәртібі болып табылады. Кодекстің тағы бір жаңашылдығы ендігі жерде сотта әкімшілік іс қаралғанда дәлелдемелерді жинақтау міндеті жеке азаматқа немесе бизнеске емес, мемлекеттік органға жүктелетін болады. Заңнамадағы барлық қарама-қайшылықтар мен дүдәмал тұстар азаматтардың мүдделерін ескере отырып, түсіндіруге жатады.
Жаңа кодекс бойынша азамат мемлекеттік органның шығарған әкімшілік актісімен келіспейтіні туралы «талап қоюмен» жүгінсе жеткілікті. Сот өз тарапынан талап қоюшыға талап қоюды дұрыс толтыруға, формальды қателерді түзетуге, істі дұрыс шешу үшін маңызы бар барлық нақты мән-жайды жан-жақты, толық және объективті түрде зерттеп, өзінің шығарған шешімінің орындалуын бақылайды.
Осы жерде Кодекстің жаңашыл қағидаты «соттың белсенді рөлі» қағидаты жұмыс жасайды, яғни, сот өз бастамасы немесе әкімшілік процеске қатысушылардың уәжді өтінішхаты бойынша қосымша материалдар мен дәлелдемелер жинайды, сондай-ақ, әкімшілік сот ісін жүргізу міндеттерін шешуге бағытталған өзге де әрекеттерді орындайды.
Кодекс әкімшілік органдарға – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау (әрекетсіздік таныту) жөнінде өкілеттіктер берілген мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекеттік заңды тұлға, сондай-ақ, өзге ұйымдарға жария құқықтық қатынастарды жүргізу барысында үлкен жауапкершілік жүктейді.
Жаңашылдықтардың бірі – енді өтініш берушінің оның өтінішін қараудың әрбір кезеңіне, оның ішінде, түпкілікті шешім қабылдауға қатысуға құқығы бар. Хабарламаларды, ұсыныстарды, пікірлерді және сұрау салуларды қарау оңайлатылған әкімшілік рәсім тәртібімен жүзеге асырылады.
Әкімшілік істі оңайлатылған әкімшілік рәсімде қарау қорытындылары бойынша мынадай шешімдердің бірі шығарылады:
1)хабарламаның, ұсыныстың, жауаптың, сұрау салудың мәні бойынша жауап немесе ақпарат беру;
2) назарға алу;
3) оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату.
«Әкімшілік рәсімдер туралы» Заңға қарағанда, бұл Кодексте дауларды әкімшілік әділет тәртібімен шешу реттеледі, яғни, өтініштерді әкімшілік органның немесе лауазымды тұлғаның ғана қарау және жоғары тұрған әкімшілік органдарға шағымдану рәсімі ғана емес, сондай-ақ шағымдарды мемлекеттік соттардың кейіннен қарауы (әкімшілік сот ісін жүргізу) көзделген.
Бұл дегеніміз әкімшілік әділетті енгізу құқықтық мемлекетті дамытуда маңызды қадам болуға және Қазақстан азаматтарының конституциялық құқықтарын қорғаудың тиімділігін неғұрлым жоғары деңгейге көтеруге тиіс.
Алматы облысы Панфилов ауданының прокуратурасы
