Балалардың оқуын екі жағынан қарастыруға болады. Бір жағынан, бұл балалар мен жасөспірімдер оқитын көркем, фантастикалық және публицистикалық шығармалар. Екінші жағынан, педагогикалық жағы – бұл балалар мен жасөспірімдерді әдебиетке баулу процесі. Оның мақсаты кітапқа деген сүйіспеншілікті, оқығанды дұрыс және терең түсіну қабілетін тәрбиелеу, нәтижесінде эстетикалық сезімнің дамуына, адамгершіліктің қалыптасуына әкеледі. Балалардың ақыл-ойы мен эстетикалық тәрбиесін ойдағыдай жүзеге асыру үшін балалар әдебиетінің шығармаларында танымдық құндылық, адамгершілік мұраттар мен көркемдік кемелдік үйлесуі керек.
Жас оқырмандар үшін үлгі болатын позитивті кейіпкер мәселесі ерекше маңызға ие. Өкінішке орай, қазіргі уақытта балалар мен жасөспірімдер арасында оқырман мәдениетінің құлдырау процесі жүріп жатыр. Ресей Ғылым Академиясының Әлеуметтану институтының зерттеушілерінің айтуынша, соңғы онжылдықтарда оқымаған азаматтардың бірнеше ұрпағы өсті. Бұл туралы мамандар ғана емес, мемлекеттік құрылымдар да дабыл қағуда. Осыған байланысты БҰҰ 2003-2012 жылдарды сауаттылықтың онжылдығы деп жариялады. Сауаттылық — ана тілінің заңдылықтарын ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларымен ұштастыра білудің белгілі бір дәрежесі, халықтың мәдени деңгейінің маңызды көрсеткіштерінің бірі.
Қазіргі қоғам балалар мен жасөспірімдердің оқуға деген қызығушылығын қалыптастырып, ата-аналар мен мұғалімдер тарапынан балалардың оқуына басшылық етуді ұйымдастыруы қажет. Әрине, қазіргі жасөспірім алдыңғы ұрпақтың оқығанын оқымайды. Қазіргі уақытта біз балалар оқуының сипаттамалары өзгереді деп айта аламыз: оқу мәртебесі, оның ұзақтығы, бос уақытында оқу уақыты, мінезі, мәтінмен жұмыс істеу тәсілі, балалар мен жасөспірімдердің оқу репертуары, сонымен қатар оқу мотивтері мен ынталандырулары, шығармаларды таңдаудағы артықшылықтар, ең бастысы, ақпарат алу көзі де өзгереді. Компьютер кітапты ауыстырады. Егер бұрын жасөспірімдер бос уақытын кітап оқуға жұмсаған болса, қазір олар теледидар мен компьютерлік ойындарға құмар. Бір жағынан, баланың өміріндегі компьютердің пайда болуы «үнемі өзгеріп отыратын ақпараттық кеңістікке байланысты, өйткені көбінесе мектеп оқушылары мен жасөспірімдер жаңа ақпараттық технологияларды оңай игеретін әлеуметтік топ болып табылады».
Бірақ, екінші жағынан, компьютер мен ғаламторға кіру балалар мен жасөспірімдерде кітап оқуға кедергі болмауы керек. Балалар мен жасөспірімдердің өмірінде оқу маңызды рөл атқарады. Әдетте, оқуды негізінен бастауыш мектеп жасындағы балалар жақсы көреді, балалар неғұрлым үлкен болса, бос уақытында оқуға аз уақыт кетеді және оқуды ұнатпайды. Жасөспірім кезінде балаларды оқудың қызықты және қызықты әлеміне қайтадан «енгізу» керек. Сонымен қатар оларға қызықты болатын шығармаларды ұсыну керек. Бұл жағдайда ата-аналар маңызды рөл атқарады, өйткені дәл осы кезеңде балаларға арналған кітаптарды ересектер жиі таңдайды. Ата-аналар мен балалар арасындағы өзара түсіністік пен үйлесімді диалог, дұрыс таңдалған кітаптарды бірге оқу баланың күнделікті өміріне әдебиеттерді енгізуге көмектеседі. Ата-аналар балаларының кітап таңдау тәуелсіздігін құрметтеуі керек, тіпті егер бұл жұмыс немесе ересектер таңдаған автор болмаса да. Баланы үйде кітаптар қоршап тұруы маңызды, ал ересектер өз балаларына үлгі болар еді, яғни интернетте теледидар немесе жаңалықтар таспаларын көрудің пайдасына кітап оқудан бас тартпайды. Кейіннен, балалар есейген кезде, ата-аналар кітап таңдауда кеңесші рөлін атқара алады, бірақ баланың өзінің оқырмандық талғамын дамытуға мүмкіндік беру де аса маңызды.
Егер ертегілер баланың түсінігіне қол жетімді болса, онда ол көп ұзамай оларды өз бетінше айтып, қайта оқуға ниет білдіреді. Мұндай қайталау белсенді оқырманды қабылдауға алғашқы қадам болуы мүмкін.
Илинна ДУДКИНА,
ЖУ білімгері
Фото: aqmeshit-aptalygy.kz
