Оқи отырыңыз
Тау қойнауында орналасқан Текелі қаласын жұртшылық «туризмнің мекені» деп атайды. Бірақ, алыс, жақын шетелдерден қонағы үзілмейтін кенді шаһарда экологиялық мәселе халықты дүрбелеңге салуда. Өкінішке қарай, жергілікті атқамінерлер талайдан теріліп жүрген келісі ұзын шаруаның түйінін тарқата алатын емес.
Текеліде 1942-1996 жылдар аралығында жарты ғасырдан астам уақыт жұмыс істеп, кеніштерден, пайдалы қазбаларды өңдеген қорғасын-мырыш комбинатынан шыққан қалдықтар жинақталған қоймалар орналасқан алқап бар. Сырт көзге қауіпсіз болып көрінетін үйінді төбешіктерде қордаланып, қатталып қалған қалдықтар арасындағы түрлі химиялық элементтері кенді шаһарға кеселін тигізуде. 69 гектарды алып жатқан полигонның мәселесін тұрғындар жылда әкім есебі болған сайын көтереді. «Айта, айта Алтайды, Жамал апам қартайды» дегендей, бұл мәселені біз де жылда газет бетіне жазудан жалықпаймыз. Бірақ, еш нәтиже жоқ. Әкімдер уәде беруді, халық айтуды, біз жазуды дәстүрге айналдырып алғандаймыз.
Осы жолы барғанда да көргеніміз 30 жылға жуық улы элементтің ошағына айналған қойманың беті ашық тұр. «Қыс мезгілінде аса қатты зияны жоқ» дейді қала тұрғындары. Себебі, қойманың бетіне мұз қатып тұрады. Бірақ, қазір ауа райы жылы болғандықтан қоймадағы судың бетіне мұз қата қоймапты. Оның үстіне «хвостохранилищаға» комбинаттан келетін құбыр арқылы су құйылып жатыр. Яғни, улы элементтер су арқылы топырақ қабаттарын бүлдіруде. Қала тұрғындары қалдық төгетін полигонның беті ашық болғандықтан оның залалы халыққа тиіп жатқанын айтып, күлімсі иістен құтылсақ екен дейді.
Бұл мәселе бойынша ешқандай әрекет жасалып жатқан жоқ деп айта алмаймыз. Әр жылдағы әкімдер қалдықтарды тегістеп, бетін топырақпен жауып, жерді өңдеуге қатысты бірнеше рет талпыныс жасаған. Мәселен, 2019 жылы кенді қаланың әкімі болған Бақтияр Өнербаев: «Қаланың ортасында 60-70 жыл бұрынғы көміп тастаған комбинат қалдықтары бар. Қалдықтың беті қазір ашық жатқандықтан жел тұрған кезде қоқыс ұшып, қаланың үстін жауып, жер, суға залалын тигізуде. Бау-бақшалардағы алма ағаштарының бұзылып кетуі де осыған байланысты. Осы мәселенің алдын алу мақсатында жобалық-сметалық құжат жасалды. Қаржы бөлінді. Келесі жылы республикалық және облыстық бюджеттен қаражат бөлінсе рекультивация жасаймыз. Қалған қалдықтың үстін топырақпен жауып, газон мен ағаш егеміз», – деп тұрғындарды бір серпілтіп тастаған еді. Өкінішке қарай, шаһар басшысының бұл ісі аяқсыз қалды. Жергілікті билік қауіпті қалдықтарды жоюдың жобасын әзірлеп, оны жүзеге асыруға республикалық бюджеттен 600 миллион теңге бөлінеді. Қаржы қолға тиіп, мердігерлер жұмысқа кіріскенімен бір кездегі қорғасын-мырыш комбинатының ісін жалғастырушы «Текелі кен өңдеу комбинаты» өзінің құқын мәлімдеп, тегістеу, жерді қалпына келтіру жұмыстары тоқтатылады.
Былтыр компания басшылығымен «Текелі қаласындағы қалдықтар қоймасын қалпына келтіру және заманауи тау-кен байыту комбинаты құрылысы» жобасын орындау бойынша меморандумға қол қойылды. Бұл жолы инвестицияның көлемі сәуірдегіге қарағанда тәуірлеу екен. Нақтырақ айтқанда, сол кезде 270,7 млрд. теңге және 500 жұмыс орны ашылады делінген. Жоспарды жүзеге асыру кезеңі 2022–2030 жылдар аралығы болатын.
Ал қазіргі әкім Алмас Әділ қоқысты жабу үшін әлі нақты шешім шығарылмағандығын айтты.
– Біз әлі нақты шешім шығарған жоқпыз. Бірақ, қазір бұл экологиялық мәселе емес. Өйткені, қалдықтың бетінде су бар. Егер су жоқ болса, қалдықтар желмен көтеріліп, ішіндегі улы элементтер жұртшылыққа залалын тигізетін еді. Десе де біз мемлекет тарапынан рекультивация жасауды көздеп отырмыз. Сонымен қатар, инвестор тартып, бұл мәселені нақты шешуді қарастырамыз, – дейді ол.
Отыз жылға жуық қордаланған мәселені қалай реттейтінін әлі қарастырып жатқаны көңілімізге күдік ұялатты. Ең бастысы, экологиялық зияны жоқ деген сөзді естідік. Елге зияны болмаса да жерге зияны келіп тұр емес пе?!
Қорғасын-мырыш комбинаты жұмысын тоқтатқанына 27 жыл өтті. Бірақ, өзекті мәселе әлі күнге шешімін тапқан жоқ. Елді алаңдатқан экология мәселесін мемлекеттік деңгейде қолға алып, қомақты қаржы бөлінбейінше жағдайдың оңала-
тын түрі жоқ сыңайлы...
Айдар ҚАЛИЕВ
Текелі қаласы
Суретті түсірген Руслан Қадыров
