Оқи отырыңыз
Отбасын құрмаған таныстарыңыздан «Қашан әйел аласың?» немесе «Тұрмысқа қашан шығасың?» дей қалсаңыз олар бірден: «Нормальный адам жоқ», – деп жауап береді. Бұл пікір соңғы уақыттары біздің елді ғана емес, әлемді жайлаған күрмеуі қиын мәселенің біріне айналуда. Міне, қызықтың көкесі осы тұстан бастау алайын деп тұрғаны айдан анық. Олай болса, күн санап қатарды көбейтіп келе жатқан сүрбойдақтар туралы әңгіме қозғайық.
«ҮЙЛЕНУ ОҢАЙ, ҮЙ БОЛУ ҚИЫН»,– деген сөз сүрбойдақтарды шошытатын сияқты. Себебі, олардан осы күнге дейін неге шаңырақ көтермегенін сұрай қалсаңыз осы тәмсілді айтып шыға келеді. Әсіресе, жігіттер жағы осыған жақын. Шыны керек, жігіттердің басым көпшілігі үй алып, материалдық жағдайын реттегенше орда бұзар жасқа келгендерін өздері де байқамай қалады. Біздің бабалар «Отызыңда орда бұзбасаң, қырқыңда қамал алмайсың» дегенді де тауып айтқан. Психологтардың пікіріне сүйенсек, шаңырақ құрмай жүргендердің негізгі себебі – отбасылық жауапкершіліктен қашу. Яғни, үйлену, балалы болу, отбасын асырау сынды жауапты іске мойынсұнғысы келмейтін көрінеді. Мұның барлығы да баланы кішкентай күнінен ата-аналары «болашақта жақсы отағасы, отанасы боласың», – деп үйретпегеннен. Есесіне: «жақсы жұмыс жаса, көп ақша тап, қымбат көлік ал, зәулім үй сал», – деп ақыл айтушылар саны артып келеді. Қысқасы, материалдық жағдайды бірінші кезекке қоятын болып алдық. өкінішті-ақ.
«Ай-хай 25», – деп ауыз жиғанша отыздың ордасына бір-ақ шыққанын білмей қалған соқа басы сопайғандардың қарасы көбеймесе кемитін емес. Мамандардың айтуынша, жалқы өмір сүріп жатқандардың көбі әйел алып, бала сүюді «аяққа тұсау салу әрі мойынға қамыт ілу» деп санайтын көрінеді. Бүгінде берісі отыздан асып, әрісі елуді еңсерген жігіт ағалары қаперіне, ұлт сабақтастығын былай қойғанда, өзіне де ұрпақ жалғастыру парыз екенін ескермейтін секілді. Еліміздің бас демографы ћәм санақшысы, марқұм Мақаш Тәтімов өзінің бір сұхбатында: Бұл – үрейлі үрдіс. Оған басты себеп – біздің демографиялық мінез-құлқымыздың батыстануы. Ал Батыстың демографиялық мінез-құлқы дегеніміз – кеш күйеуге тию мен кеш үйлену. Яғни, отау тігіп, бала сүюге асықпау» – деген еді. Міне, батыстың әлем-жәлем киім-кешегі емес, енді бізге мінез-құлқы да бойымызға сіңіп бара жатқаны осындай әрекеттерден байқалады. үш қайнасақ та сорпамыз қосылмайтын өзге елдің қаңсығын таңсық қылып жүргеніміз ұлтымыздың маңдайына жағылған қара күйе емей немене? Бұл – жүрегі ұлтым деп соққан әрқайсымыз үшін санамен салмақтайтын дүние. Саналы ғұмырын еліміздің демографиясына арнаған демограф ғалым осылай деді. Ал бұған бойдақтар не дер екен деген оймен олардың да пікірін білген едік.
Ақсезім ЖОЛДЫБАЕВА (35 жаста):
– Жігіттер жасы үлкен қыздарды емес, кеше оқу бітірген бойжеткендерді таңдайды. Мен 25 жасымда тұрмысқа шыққым келген. Мансап құрып, тапқан табысымды ата-анама беріп көмектестім. Ал 25 пен 30-дың арасындағы уақыттың қалай өтіп кеткенін білмеймін. Көзді ашып-жұмғанша зулаған уақытты да байқамай қалдым. Жас келген сайын жігіттерге деген сенім азаятын сияқты. Сөз салған жігіттер алдап кете ме деген қорқыныш басым. Тіпті,олардың біразы менің жеке басыма емес қызметіме, табысыма қызығатын сияқты көрінді. Соларды саралап жүріп 35-ке келіп қалдым. Ешқашан жігіттің түріне қараған емеспін. «Сүйген сұлу» деген түсінік менде. Ал қазір тұрмысқа шыққым келсе де мүмкіндік өте аз. Себебі, менің қатарымдағы басы бос жігіт жоқ. Бар, бірақ олар ажырасқан. Ал мен жарымның өзім секілді бұрын отау құрмағанын қалаймын.
Мақсат ЖАСЫН
(32 жаста):
– Жасың 25-тен асқан соң қыздарға деген көзқарас, қоятын талап та көбейіп кетеді екен. Бұл жаста ер-азаматтар өз киімін өзі жуып, тамақты да жасай алады. Сондықтан да, ер жігіт әйелден ерекше қасиет іздейді. Оның ішінде имандылық, үйдің берекесін кіргізетін пысықтығы, ер-азаматпен ойы бір жерден шыға ма деген секілді мәселелер бірінші орында тұратын болады. Осы күнге дейін отау құрмағанымның екі себебі бар. Біріншісі – өз идеалымдағы аруды жолықтырмадым және материалдық жағдайды реттеу болды. «Заманына қарай адамы» демекші, қыздардың да жігітке қояр талабы жоғары. Жеке үйің, тұрақты жұмысың, табысың, көлігің, тіпті, үстіңе ілген киіміңе дейін қарайтын және мән беретін қыздар бар. үміт жібім әлі де үзілген жоқ. Жақсы жар кездеседі деген ойдамын.
Гүлнұр НұРСАҒИТ
(34 жаста):
– Студент кезде, оқу бітірген соң пәтерден пәтерге көшіп, әбден шаршадым. Осы қиыншылықты өзім ғана көрсем деп тынбай жұмыс істеп, осы жасқа келдім. Шыны керек не алған баспана жоқ, не тиген күйеу жоқ. Қазір жалғыз басым ғана. өте қиын. Жоғары білімім, жақсы қызметім болса да жігіттер үшін мен кәрі қызбын. Сөз салған еркек тоқал немесе көңілдес болуға шақырады. Әрбір қыздың арманы – бала сүйіп, сүйікті жарын күнде үйінің төрінен көру. Мойындаймын, қазір күйеуге тию туралы үмітім азайды. Сол үшін де қартайып кетпей тұрғанда өзім үшін бала туып алсам деген ойым бар. Жас кезіңде неге үйленбедің дегендерге айтарым – егер сондай мүмкіндік болса, осылай жалғыз жүрмес едім ғой.
Міне, сүрбойдақтар тізіміне енгендердің пікірі осындай. Жалпы, бұл жерде ешқандай да сылтау жоқ. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні материалдық жағдайға келіп тірелетініне тағы да көз жеткіздік. Зәулім үй, қымбат көлік, жақсы қызмет, табысты қаражат дегеніңіздің барлығына бір өзіңіз емес отбасылы болып, жарыңызбен қол ұстасып та соның барлығына жетуге болатынын ұмытпағайсыз.
«ОН үШТЕ – ОТАУ ИЕСІ» – дегенді естіген бүгінгілерге бұл аңыз іспеттес. Кешегінің баласы он үште отау тігіп, ақсақалдар мен билердің алдына шығып, сөз сөйлеп, даналығын дәлелдесе, бүгінгінің баласы алты сағат бойы айфоннан бас көтерер емес. Айырмашылықтың өзі жер мен көктей. Оларды салыстырудың өзі қорқынышты. Біраз жүрексінетініміз де жасырын емес. Шынтуайтына келсек, мұның барлығы да қазақ даласында, қазақ отбасында бір кездері болған. Қазір барлығын тасжүрек қоғамға, күнде мың құбылатын заманға сілтей салатынды шығарып алдық. Ең оңай жолын дөп тапқандаймыз. Осы тақырыпта зерттеу барысында мынадай қағытпа қалжың өлеңді көзіміз шалып қалды.
үйленгім келді отыз бес жаста,
Әке-шешемнің ойы бір басқа.
«үй-жайыңды реттеп ал, содан соң үйлен,
Әлі саған ерте» – деп түртеді бүйірден».
Әке-шешесінің «Әлі саған ертесі» бітпей, ақырында баласының қартайып, «үйленейін десем сексен бес жаста, енді маған кім тиеді кемпірден басқа…» деп налуымен аяқталады бұл өлең. Әзіл десек те, астарында зіл жатқаны анық. Біз осы әннің мәнін, мағынасын ұғып жүрміз бе осы? Бұрындары баласы ержетісімен аяқтандыруға асығатын әке-шеше немеренің ғана емес, шөберенің қолынан су ішкісі келетін ұлы үрдісті берік ұстанатын. Бүгінде он үште ешкімнің отау тікпесі анық, ол заңға да қайшы. Қателікті осы арадан іздегеніміз жөн болар. Оны ары қойғанда берідегі яғни, жиырмадан асқан баласын да аяқтандыруға асығып тұрған ата-ананы көрмейміз. Керісінше, баласының бауырында еркелеп жүре тұрғанын қалайды. Сорақысы да – сол!
Ғалымдар адамдарды зерттеу барысында отбасы құрмай жалғыз өмір сүру – темекі тартып, арақ ішу секілді зиянды әдетке апарады, сондай-ақ жалғызбастылар ұзақ жасамайды деген қорытындыға келген. Десе де мұндай қорытынды сөз, тіпті, өмір ағысы да еліміздегі сүрбойдақтардың ерте үйленуіне түрткі болмай отыр. Бәрінің айтары «нормальный адам жоқ» деген бір ауыз сөз. Осыны жалау еткен жастар ертеңін тек есеппен ғана ойлайтындай көрінеді. Осы тұста «Бас екеу болмай, мал төртеу болмайды», – деп айтатын, жөн сілтер, түзу жол көрсетер үлкендер жетіспей тұрғандай көрінеді біздің бүгінгі қоғамға.
Біртүйер
Атың жақсы болса,
Ер жігіттің пырағы.
Балаң жақсы болса,
Жан мен тәннің шырағы.
Қызың жақсы болса,
Жайқалып өскен құрағы.
Әйелің жақсы болса,
Бірінші – иманың,
Екінші – жиғаның,
үшінші – ырысыңның
тұрағы.
Еңлік САҒЫНДЫҚОВА.
