Соңғы күндері ел ішінде «банктер ипотекалық несие беруді тоқтатты» деген ақпарат жиі талқыланып жатыр. Қоғамда туындаған алаңдаушылық кездейсоқ емес. Себебі жақында Қазақстанның қаржы реттеушісі – Ұлттық банк ипотекалық несиелердің ең жоғары мөлшерлемесін 20% деп шектейтін шешім қабылдады.
Бұл өзгеріс банктердің несие беру белсенділігіне қалай әсер ететіні туралы сарапшылар түсініктеме берді.
Нарықтық экономика мен бағаның рөлі
Нарық заңдылығына сай, бағаны мемлекет емес, сұраныс пен ұсыныс анықтайды. Егер мемлекет қандай да бір өнімге баға шектеуі қойса, ұсыныс азайып, тапшылық туындайды. Бұл шектеу алынып тасталғанда, баға күрт өседі, себебі нарықтағы ұсыныс жеткіліксіз болады.
Банктер үшін пайыздық мөлшерлеме – бұл олардың негізгі «тауарының» бағасы. Яғни, банк ақшаны сатады, ал пайыз – соның бағасы. Сондықтан пайыздық мөлшерлемені шектеу – нарықтық механизмге тікелей араласу болып есептеледі.
Қазақстанда банктер ресурсты арзанға алып отыр. Ағымдағы шоттарға пайыз төлеуге тыйым салынған, шетел валютасындағы депозиттерге де 1%-дық шектеу бар. Бұл банктерге арзан ақшаға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бірақ бұған қарамастан, банк секторы үшін нарықтағы басқа факторлар да маңызды.
Банктердің шығындары мен табысы
Сарапшылардың пікірінше, ипотекалық несиенің өзіндік құны бірнеше құрамдас бөліктен тұрады:
-
Базалық мөлшерлеме – 16,5% (2024 жылғы жағдай бойынша);
-
Ұлттық банктің өтімділік операциясы – 15,5%;
-
Несиелік тәуекел – шамамен 2%;
-
Операциялық шығындар – шамамен 1–2%.
Осы факторлардың барлығын есептегенде, банктер үшін ипотеканың өзіндік құны 18,5–19,5% аралығында болады. Ал 20%-дық шекті мөлшерлемемен берілген жағдайда, банк үшін таза табыс бар болғаны 0,5–1,5% көлемінде ғана қалады. Бұл көрсеткіш банктер үшін жеткіліксіз, әсіресе ұзақ мерзімді несие өнімдерінде.
Тұтынушылық несие неге басым?
Банктер үшін тұтынушылық несиелер әлдеқайда тиімді. Олар қысқа мерзімді, тәуекелі төмен әрі пайыздық табысы жоғары. Сондықтан қаржы ұйымдары ипотека сияқты ұзақ мерзімді өнімдерден гөрі, тұтынушылық несиелерге басымдық береді.
Ұзақ мерзімді ресурс тапшылығы
Қазақстанда ұзақ мерзімді депозиттер немесе облигациялық бағдарламалар жоқтың қасы. Банктердегі қаржы көздерінің көпшілігі қысқа мерзімді. Ал ипотека – ұзақ мерзімді міндеттеме. Сондықтан банк ипотекалық несиелеуге бару үшін тұрақты, ұзақ мерзімді қаржы көзіне сенімді болуы керек.
Тіпті болашақта базалық мөлшерлеме төмендеуі мүмкін деген болжамға қарамастан, банктер әрдайым ең нашар сценарийді есепке алады. Яғни, мөлшерлеме қайтадан көтерілуі мүмкін деген қауіп бар. Мұндай жағдайда ипотеканы ұзақ мерзімге беру – банктер үшін қауіпті шешім.
Мемлекеттік шектеудің ықтимал салдары
Сарапшылардың пікірінше, ипотекаға пайыздық шектеу қою – нарықтық процестерді бұрмалау. Бұл жағдайда:
-
несие өнімдерінің ұсынысы төмендеуі мүмкін;
-
кей секторларда жұмыс тоқтауы ықтимал;
-
қаржы нарығы теңгерімсіздікке ұшырайды.
Осылайша, банктердің несие саясатына енгізілген шектеулер ипотекалық өнімдердің азаюына әкелуі мүмкін. Ал бұл – тұрғын үйге қолжетімділіктің төмендеуіне ықпал ететін негізгі факторлардың бірі.
Дереккөз: ozgeris.info
