Отбасы институтының тарихи мәні
Қазақ халқының салт-дәстүрінде отбасы әрдайым қоғамның маңызды элементі болып саналған. Қазақ қоғамы үшін отбасы тек туыстық байланысты ғана емес, адамның моральдық және рухани қасиеттерін дамытуға үлкен рөл атқарған. Ата-ана баласына ең бірінші өмірлік сабақ беріп, оның тәрбиесіне жауапты болған. Отбасының басты міндеті — баланы өмірге, еңбекке және қоғамға бейімдеу, оны ұлттық құндылықтарға үйрету. Бұл дәстүрлер біздің ата-бабаларымыздан бізге дейін жалғасып келген.
Қазақтың дәстүрінде отбасында аға мен іні, апа мен қарындас, ата мен әже арасындағы қарым-қатынас тек туыстық ғана емес, рухани байланыс ретінде де бағаланған. Осылайша, отбасы мен қоғам арасындағы байланыс өте тығыз болды.
Қазіргі заманғы отбасы құрылымы
Қазіргі қоғамда отбасы құрылымында біршама өзгерістер байқалуда. Өмірдің қарқынды өзгеруі мен жаһандану, әлеуметтік желілердің ықпалы, цифрлық технологиялардың дамуы, қала мен ауыл арасындағы айырмашылықтар отбасы институтына әсер етуде. Қазақ қоғамындағы дәстүрлі отбасы құндылықтары бүгінде қала мәдениетінде өзгерістерге ұшырауда.
Қазақстанда отбасылардың көпшілігі ауылдық жерлерде дәстүрлі қалыпта қалып отыр, ал қалаларда отбасы құрылымындағы өзгерістер айқын байқалады. Қалаларда жас отбасылар мансапқұмарлық пен қаржы тапшылығы сияқты мәселелермен бетпе-бет келуде. Олар көп жағдайда балаларын тәрбиелеуге, отбасымен уақыт өткізуге уақыт таба алмайды. Бұл өзгерістер әсіресе жастар арасында байқалуда, себебі жастардың көпшілігі жеке өмір мен мансапты бірінші орынға қояды.
Статистика: Отбасы құрылымындағы өзгерістер
2023 жылдың мәліметтері бойынша Қазақстандағы отбасы саны 4,5 миллионнан асады. Оның ішінде жалғызбасты ата-аналар саны да өскен. Қазақстанның мегаполистерінде көпбалалы отбасылардың саны төмендеп, жалғызбасты ата-аналар мен бір балалы отбасылардың саны артқан. Қазақстанның статистика агенттігі 2021 жылы жалғызбасты аналар мен әкелер санының 15%-ға артқанын мәлімдеген.
Бұл тенденциялар отбасы институтының құрылымындағы өзгерістерді айқындайды. Ауылдық жерлерде әлі күнге дейін отбасы дәстүрлі қалыпта болса, қалаларда отбасы құрылымының жаңа формалары пайда болуда.
Цифрландыру және отбасы өміріне әсері
Заманауи технологиялар мен цифрлық өзгерістер отбасы өміріне әсер етуде. Әлеуметтік желілер мен интернеттің артуы, балалардың көп уақытын виртуалды әлемде өткізуі, ата-аналармен байланыс орнату мәселесін қиындатуда. Қазіргі жастар интернетке тәуелді болып қалды, бұл олардың отбасымен өткізетін уақытын шектейді.
Қазақстандағы жүргізілген зерттеулерге сүйенсек, жасөспірімдер мен балалардың 65%-ы әлеуметтік желілерде күніне екі және одан да көп сағат уақыт өткізеді. Бұл көрсеткіш Қазақстанның әр аймағында біркелкі емес, мегаполистерде жастардың әлеуметтік желілерде көбірек уақыт өткізуі байқалады. Мұның нәтижесінде ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас уақыт өте келе осалданады.
Мемлекеттік бағдарламалар мен отбасы құндылықтарын қолдау
Қазақстанда отбасы құндылықтарын сақтау мен нығайту мақсатында бірнеше мемлекеттік бағдарламалар іске асырылуда. Бірі — «Мерейлі отбасы» ұлттық байқауы. Бұл байқау отбасы құндылықтарын дәріптеп, қоғамда отбасының маңыздылығын арттыруға бағытталған. Осы байқауға қатысушы отбасылар өздерінің еңбек жетістіктері, қоғамдық қызметтері арқылы отбасы мүшелерінің бір-біріне деген жауапкершілігі мен сыйластықтарын үлгі етеді.
Екінші маңызды бағдарлама — «Отбасы күні». Қазақстанда жыл сайын отбасы құндылықтарын насихаттау мақсатында түрлі шаралар ұйымдастырылады. Бұл бағдарламалар мен шаралар балалар мен ата-аналар арасында байланыс орнатуға, оларды бірге уақыт өткізуге шақыруға бағытталған.
2023 жылы Қазақстанның үкіметі «Отбасы институтын қолдау» бағдарламасына 3 миллиард теңге бөлді. Бұл қаржы көпбалалы отбасыларды қолдауға, жалғызбасты ата-аналарды әлеуметтік қорғауға, сондай-ақ отбасы мүшелерінің психологиялық қолдауына жұмсалады.
Статистика: Мемлекеттік бағдарламалардың әсері
Мемлекеттік бағдарламалардың отбасы институтына ықпалы жыл сайын артып келеді. 2022 жылы «Мерейлі отбасы» байқауының жеңімпаздары арасында ата-ананың жауапкершілігін, балалардың білім алуын және олардың қоғамдық қызметке араласуын насихаттайтын 200-ден астам отбасы болды. Бұл байқау, әрине, отбасы құндылықтарын арттыруға үлкен үлес қосуда.
Отбасылық тәрбиенің маңызы
Отбасы құндылықтарының негізгі құрамдас бөлігі — тәрбие. Қазақтың ұлттық тәрбиесі баланы отбасында жан-жақты тәрбиелеуге бағытталған. Бала тәрбиесі — ең маңызды іс болып саналады, себебі ол тек отбасына ғана емес, қоғамға да әсер етеді. Қазіргі таңда бала тәрбиесінде отбасының ролі үлкен. Жасөспірімдер мен балалардың ұлттық мәдениетке, имандылыққа, еңбекқорлыққа деген көзқарасын қалыптастыруда ата-ананың рөлі ерекше.
Қазақстандағы отбасылардың көпшілігі бала тәрбиесінде ұлттық құндылықтарды сақтау үшін арнайы бағдарламалар мен тренингтер өткізуді маңызды деп санайды. Бұл шаралар арқылы балалардың өзін-өзі дамытуына, қоғамдағы жауапкершілік сезіміне негіз қаланады.
Отбасы — қоғамның негізі. Отбасы институты сақталған, нығайтылған және дамыған қоғам ғана тұрақты және өркениетті болады. Қазақстандағы отбасы құндылықтарын сақтау мен нығайту мақсатында мемлекет те, қоғам да бірлесіп жұмыс істей отырып, ұрпақ тәрбиесіне, бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынасқа көңіл бөлуі қажет. Әсіресе, цифрландыру мен жаһандану кезінде отбасылық құндылықтарды сақтау маңызды, себебі тек отбасы арқылы қоғамдағы адамгершілік пен жауапкершілікті ұрпақтан ұрпаққа жеткізуге болады.
«Жетісу-Ақпарат»
