Тіл – ұлттың жаны. Қазақтың біртуар ақыны Мағжан Жұмабаев: «Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмақ емес, бір ұлттың тілінде сол ұлттың сыры, тарихы, тұрмыс-тіршілігі, мінезі айқын көрініп тұрады», – дейді. Біздің байлығымыз, асыл қазынамыз, өшпес мұрамыз – тіл. Бірақ, бүгінгі таңда тілімізді шұбарлап сөйлейтіндерді, қаланың қақ ортасында аймаңдай қылып іліп қойған қате жазылған жарнамаларды көргенде қынжылатынымыз рас.
Қала көшелеріне шыға қалсаңыз билбордтар мен жарнама тақтайшаларындағы, көгілдір экрандағы сауатсыз жазылған, калька түрінде аударылған жарнамалардан көз сүрінеді. Мағынасы жоқ, қатесі көп, өзге тілде жазылған мәтіндер менмұндалап тұр. Жалпы, мұндай қателердің, әсіресе, көпшіліктің қарасы көп болатын жерлерде кездесуі жанға батады.
«Апама жездем сай» дегендей, «Sulpak-тың» жанындағы «Euro mebel» дүкенінің жарнамасы да дәл осылай тікелей аударылған. Олар «Цены для жизни» дегенді «Өмір үшін бағалар» деп жазыпты. Аты дардай дүкендерде төл әріптерімізді түзу жаза алатын адамның табылмайтынына қайран қаласың. «Әй» дейтін әже, «қой» дейтін қожа» болмағаннан кейін жеке кәсіпкерлер «Тіл туралы» Заңды белшеден басып, алабажақ, шаласауат тақтайшаларын орната беретіні өкінішті.
Жаз айында барлық білім ордасы мектепті тамамдаған түлектерді оқуға шақырамыз деп жарнама іледі. Білім ордасы ілген жарнаманы тіл мамандары жазып, орыс тілі мұғалімдері аударып, артынан басшысы шұқшиып отырып тексеретін шығар деп ойлайтынмын. Қаладағы аялдамаларда ілулі тұрған мына бір жарнаманы көріп, қазақ тілі мен бастауыш сынып мұғалімдерін даярлайтын білім ошағында бір аудармашы табылмаған ба деп таңғалдым?! Орысшасы сайрап тұр. Өкініштісі, қазақшаға тек «Мамандықтар» мен «Кітапхана ісі» деген сөз ғана аударылыпты. Талдықорған қаласының инновация колледжі жарнамасын қазақша аударуға ерінген бе, әлде мәтінді тек орыс тілді мұғалімдер ғана жаза ма?! Өзге тілдің көлеңкесінде қалып қойған ана тілімізді көргенде жаның ауырады. Масқара емес пе?! Дана халқым бір істі қолға алар алдында «Жеті рет өлшеп, бір рет кес» деген. Сондықтан, кемшіліктің көпшілік оқитын, алдын ала дайындалған жарнамадан кетуі әбестік.
Тізе берсең, көз ұялып, тілің күрмеліп, жүрегіңді қан жылататын жарнамалар өте көп. Қазақстан Республикасындағы «Тіл туралы» Заңға сәйкес көрнекі ақпараттың барлық мәтіні мынадай ретпен: мемлекеттік тілде, сол жағына немесе жоғарғы жағына, орыс тілінде оң жағында немесе төменгі жағында орналасады, бірдей өлшемдегі әріптермен жазылады. Қажеттігіне қарай көрнекі ақпараттың мәтіндері қосымша басқа да тілдерге аударылуы мүмкін. Яғни, жарнама алдымен қазақ тілінде жазылып, содан кейін басқа тілге аударылуы керек. Бірақ бізде тек орыс тілінде ғана жазылатын жарнамалар жетерлік. Мәселен, Ақын Сара мен Қабанбай батыр көшесінде тұрған жарнамалардың басым көпшілігі орыс тілінде жазылған. Сауда үйінің алдында ағылшынша, орысша жазылған маңдайшалар да мемлекеттік тілді «менсінбей» тұрғандай. Аталған мәселені жарнама берушілер мен жарнама агенттіктері де қаперде ұстағандары абзал.
Мемлекеттік құжаттарды, заңды айтпағанда қарапайым ғана жарнаманың өзі орыс, ағылшын тілдерінен аударылады. Нәтижесінде он рет оқып түсіне алмайтын мәтін пайда болады. Тіл өлсе, ұлт жоғалады. Тіл – мәңгілік құндылық. Сондықтан қасаңдана, қарабайырлана бастаған ана тілін табиғи құнарына бүгін қайтармасақ, ертең бәрі кеш болады.
Айдар ҚАЛИЕВ
