Жасанды интеллект – ХХІ ғасырдың ең ауқымды технологиялық жетістіктерінің бірі. Оның дамуы адам өмірінің барлық салаларына әсер етіп, күнделікті тұрмыстан бастап, медицина, білім беру, өнеркәсіп, бизнес, көлік және әскери жүйелерге дейін кеңінен қолданылуда. Жасанды интеллекттің мүмкіндіктері шексіз болғанымен, оның дамуымен бірге адамзат үшін қауіп-қатерлер де қатар жүретіні даусыз. Бұл технология дұрыс бағытта дамыса, адамзат өркениетінің деңгейін жаңа белеске көтере алады. Алайда, бақылаусыз қалса немесе теріс мақсатта қолданылса, қоғамға үлкен қауіп төндіруі мүмкін. Сондықтан бұл мәселені жан-жақты қарастырып, жасанды интеллекттің пайдасы мен қауіптерін талдау өте маңызды.
Жасанды интеллект көптеген салаларда адам өмірін жеңілдетуге және тиімділікті арттыруға ықпал етіп келеді. Медицинада бұл технология ауруларды ерте анықтап, диагноз қою және емдеу әдістерін жақсартуға көмектеседі. Жасанды интеллекттің көмегімен жасалған жүйелер рентген және МРТ суреттерін талдап, қауіпті ісіктерді ерте кезеңде анықтай алады. Сонымен қатар, хирургияда роботтандырылған операциялар жасалып, дәрігерлердің қателік жіберу ықтималдығы төмендеуде. Дәрі-дәрмек өндірісінде де жасанды интеллект жаңа молекулаларды зерттеп, дәрі жасау процесін жылдамдатып, адамдарға қажетті препараттарды әзірлеуге көмектеседі. Мұның бәрі адамның өмір сүру ұзақтығы мен сапасын жақсартуға бағытталған.
Білім беру саласында жасанды интеллект жеке оқыту жүйелерін дамытуға мүмкіндік береді. Ол әрбір оқушының немесе студенттің қабілетіне қарай оқыту бағдарламасын жасақтап, білім алу процесін оңтайландырады. Сандық платформалар мен виртуалды мұғалімдер білімді қолжетімді етіп, кез келген адамға өз қарқынына сай оқуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, автоматтандырылған бағалау жүйелері мұғалімдерге уақыт үнемдеуге көмектеседі. Оқу процесін интеллектуалды технологиялар арқылы жетілдіру болашақта білім беру сапасының артуына әкелуі мүмкін.
ЖИ өнеркәсіп саласында да үлкен серпіліс әкелуде. Автоматтандырылған жүйелер өндірістік процестерді оңтайландырып, адам еңбегінің ауырлығын азайтуда. Өндіріс орындарында роботтар мен смарт-жүйелер адамға қарағанда дәлірек және жылдам жұмыс істейді, бұл өнімділікті арттырып, экономикалық тиімділікті жоғарылатады. Ауыл шаруашылығында да бұл технологиялар жер өңдеу, дақылдарды күтіп-баптау, зиянкестермен күресу сияқты жұмыстарды тиімді жүргізуге ықпал етуде.
Көлік индустриясында жасанды интеллект автономды автокөліктерді дамытуда маңызды рөл атқаруда. Автопилот жүйелері жол қозғалысын жеңілдетіп, апат санын азайтуға бағытталған. Жүргізушісіз такси, интеллектуалды навигация жүйелері және ақылды жол инфрақұрылымы көлік саласын жаңа деңгейге көтеруде. Бұл технология жолдағы қауіпсіздікті арттыруға және көлік қозғалысын тиімді басқаруға мүмкіндік береді.
Жасанды интеллекттің қаржы және бизнес саласындағы маңызы да өте зор. Ол экономикалық талдау, қаржылық болжам жасау, алаяқтықпен күрес, инвестициялық шешімдер қабылдау сияқты міндеттерді орындауға көмектеседі. Банктер мен сақтандыру компаниялары клиенттерге жеке ұсыныстар жасап, қауіп-қатерді азайту үшін осы технологияны кеңінен қолдануда.
Алайда, жасанды интеллекттің мүмкіндіктерімен қатар, оның қауіптері де бар. Ең үлкен алаңдаушылық тудыратын мәселе – жұмыс орындарының қысқаруы. Автоматтандыру және роботтандыру көптеген салаларда адам еңбегінің қажеттілігін азайтып, көптеген мамандықтардың жойылып кетуіне әкелуі мүмкін. Бұл әсіресе қарапайым жұмысшылар мен кеңсе қызметкерлеріне әсер етуі мүмкін. Сондықтан болашақта жаңа мамандықтар пайда болғанымен, қайта оқыту және бейімделу мәселесі өзекті болмақ.
Киберқауіпсіздік мәселесі де жасанды интеллекттің дамуының жағымсыз жақтарының бірі. Ақпараттық жүйелердің күрделене түсуі кибершабуылдар мен жеке деректердің ұрлану қаупін күшейтуде. Жасанды интеллекттің көмегімен жасалған жалған бейнелер мен дауыстар (deepfake технологиясы) адамдарды алдап, қауіпті ақпараттық шабуылдарға жол ашуы мүмкін.
Басқарусыз қалған жасанды интеллект қоғамға үлкен қауіп төндіруі мүмкін. Егер бұл технология белгілі бір топтардың немесе мемлекеттердің қолында бақылаусыз дамитын болса, адамзат үшін үлкен қатер туындауы мүмкін. Әскери салада жасанды интеллект негізіндегі автономды қарулардың дамуы соғыстардың жаңа деңгейге көтерілуіне әкелуі мүмкін.
Жасанды интеллекттің этикалық және философиялық мәселелері де өзекті. Бұл технологияның адамдардың шешім қабылдау процесіне араласуы, моральдық дилеммалар туындатуы мүмкін. Қандай жағдайда жасанды интеллекттің шешімі адамдардың шешімінен маңыздырақ болуы тиіс? Бұл сұрақтарға нақты жауап беру әлі қиын.
Жасанды интеллекттің болашағы оның қалай дамитынына және қоғамның оны қалай қабылдайтынына байланысты. Егер адамзат бұл технологияны дұрыс бағытта қолдана білсе, ол үлкен мүмкіндіктерге жол ашады. Алайда, оны бақылаусыз қалдырса немесе теріс мақсатта пайдаланса, қауіп-қатері күшейе түспек. Сондықтан жасанды интеллектті дамыту барысында адамзаттың мүддесін қорғауға, этикалық қағидаларды сақтауға және технологияны жауапкершілікпен басқаруға ерекше назар аудару қажет. Жасанды интеллект – адамзаттың болашағын анықтайтын ең маңызды құралдардың бірі. Оны тиімді пайдалану арқылы біз өркениетімізді жаңа белеске шығара аламыз.
Жасанды интеллекттің дамуы қарқынды жүріп жатқан қазіргі заман – адамзаттың технологиялық эволюциясында жаңа кезең. Оның біздің өмірімізге енгізілуі күн сайын кеңейіп, жаңа мүмкіндіктер мен қиындықтарды қатар алып келуде. Жасанды интеллекттің әлеуетін толығымен түсіну үшін оның қолдану аясы мен ықтимал болашақ сценарийлерін жан-жақты қарастыру қажет. Бұл тек техникалық емес, әлеуметтік, экономикалық, құқықтық және философиялық мәселелерді де қамтиды.
Жасанды интеллекттің дамуы әсіресе ғылыми зерттеулерге үлкен серпіліс беруде. Ғарышты игеру, биотехнология, нанотехнология және климаттық өзгерістерді болжау сияқты салаларда бұл технология орасан зор рөл атқара алады. Мысалы, ЖИ арқылы ғалымдар күрделі деректерді өңдеп, ғаламшарымыздың экологиялық жағдайын бақылап, жаһандық жылынудың алдын алу жолдарын іздестіруде. Климаттың өзгеруі, табиғи апаттарды болжау, ауа райын ұзақ мерзімге дәлдікпен анықтау секілді бағыттарда жасанды интеллекттің көмегі баға жетпес.
Медицина саласындағы мүмкіндіктер шексіз. ЖИ қазірдің өзінде генетикалық зерттеулерде кеңінен қолданылады. Гендік инженерия саласында ЖИ-дің көмегімен қатерлі ісікке қарсы жаңа препараттар, тұқым қуалайтын аурулардың алдын алуға арналған емдеу әдістері әзірленіп жатыр. Сонымен қатар, жасанды интеллект адам ағзасындағы жасушалардың өзгерістерін бақылай отырып, белгілі бір аурудың даму қаупін ерте анықтауға көмектеседі. Болашақта бұл технологияның дамуы адамның өмір сүру ұзақтығы мен денсаулығын жақсартуға айтарлықтай ықпал етуі мүмкін.
Экономикадағы өзгерістер де жасанды интеллекттің дамуымен тікелей байланысты. Қазіргі таңда көптеген компаниялар өз жұмысын автоматтандыру арқылы өнімділікті арттырып, шығындарды азайтуға тырысуда. Кәсіпорындардағы интеллектуалды жүйелер шешім қабылдау процесін жылдамдатып, тәуекелдерді бағалауға көмектеседі. Алгоритмдер нарықтағы трендтерді болжай отырып, компанияларға тиімді бизнес стратегияларын ұсынуда. Бұл технологиялардың дамуы жаңа жұмыс орындарының пайда болуына да әкеледі. Бірақ сонымен бірге көптеген дәстүрлі мамандықтар жойылып, еңбек нарығында үлкен өзгерістер орын алуы мүмкін.
Нейро желінің құқықтық және этикалық мәселелері де маңызды. Бұл технология адамдардың жеке өміріне қалай әсер ететіні, ақпараттық қауіпсіздікке қалай ықпал ететіні жөнінде сұрақтар туындатады. Жеке мәліметтердің қорғалуы, деректердің заңсыз пайдаланылмауы, жасанды интеллект шешімдерінің әділеттілігі – жауабы әлі табылмаған өзекті мәселелер. Бұл технология адам құқықтарын сақтай отырып, дұрыс реттелуі керек. Мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар бұл бағытта тиісті заңнамалар мен нормативтік актілер қабылдауы қажет.
ЖИ-дің дамуы адамзаттың санасына да әсер етеді. Болашақта адамдардың ойлау жүйесі, қарым-қатынасы, жұмыс істеу дағдылары түбегейлі өзгеруі мүмкін. Қоғам ЖИ-ге қаншалықты сенім арта алады? Бұл технологияны қолдану шекаралары қандай болуы тиіс? Осы сұрақтар төңірегінде әлемнің жетекші ғалымдары, философтары мен саясаткерлері пікірталас жүргізуде.
Жасанды интеллекттің даму бағыты мен оны басқару тәсілдері – адамзаттың технологиямен қалай өмір сүретінін анықтайтын басты факторлардың бірі. Егер біз бұл технологияны жауапкершілікпен, адам игілігі үшін пайдалансақ, ол өркениетті жаңа деңгейге көтереді. Алайда бақылаусыз қалса, адамзат үшін күрделі мәселелер тудыруы мүмкін. Сондықтан бұл технологияны дамыту барысында оның этикалық, әлеуметтік және құқықтық аспектілерін де ескеріп, оның адамдарға пайдалы болуын қамтамасыз етуіміз қажет.
Жасанды интеллект – тек технологиялық прогрестің ғана емес, бүкіл адамзаттың болашағы. Оны қалай қолданатынымыз біздің өркениетіміздің дамуын айқындайды. Бұл құрал адамзатқа бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер бере алады, бірақ сонымен бірге біз оны саналы түрде басқаруға тиіс екенімізді естен шығармауымыз қажет.
Жетісу Ақпарат
Фото: ЖИ
