Оқи отырыңыз
Өмірге келген әрбір жан бойындағы бар мейірімі мен асыл қасиетін сарп етіп, жүрек қалауымен өзінің шағын мемлекетін құрып қана қоймай, болашақта ел сенімін ақтайтын алтын асықтай ұл мен қызды тәрбиелеуі тиіс. Ол тікелей ата-ана алдындағы негізгі міндет. Ал әрбір киелі шаңырақтың өзіне ғана тән қағидалары мен ережелері болатыны бесенеден белгілі. Өмірінің әр күні мен сағатын еліне арнаса да отбасының амандығын, бірлігі мен ынтымағын өзіне артылған зор жауапкершілік пен сенім деп білетін біздің кейіпкеріміз бұл тақырыпқа келгенде таңды таңға ұрып әңгіме айтуға дайын. Себебі оның бойында ұлттық рух пен қазақы салт-дәстүр, тәлім-тәрбие әкенің таза қанымен, шешенің ақ сүтімен берілген. Олай болса, көпке үлгі бола білген Шайықовтар отбасы туралы оқи отырыңыздар.
ЕКІ ЖАҚС ҚОСЫЛСА
Енесей мен Еділді картадан шатыстырып алса да, өмірлік серігін таңдаудан бір пайыз да қателеспегенін ақсақал бүгін де мақтан тұтады. Мектептен басталған бала махаббат ғұмырлы болғанын өмірге келген бес баласы мен 13 немересі дәлелдеді.
Біздің кейіпкерлердің бас қосуы өз алдына қызық оқиға. Ауылдың доп қуалап, мал қайырып жүрген қара домалақ баласы қалалық қызға ғашық болады. Жігері мен өзіне тән ер азаматтық болмысы арқылы көптен ерекшеленген кербез жігіттің ұсынысын қалалық қыз қабыл алады. Содан екі жылдай сырласып, бірін-бірі танып болған соң бір жапырақ қағаз қолға тиісімен-ақ жас шаңырақтың қазығы қағылады. Ол оқиға былай өрбіген. Сонау 1968 жылы наурыздың 16-сы күні сайлау науқаны басталған-ды. Мектеп бітірген бойжеткен дауыс беруге кеткен. Үйде қалған әке-шешесі жақын арада құда-құдағи болатынын тіпті, ойламаған да. Содан ауылдың жастары жиылып жас қызды алып қашу операциясына таңертең кірісіп кеткен. Әдетте мұндай істі түнге қалдыратын. Мәрттігі мен қайсарлығы, жастық жалыны жалындап тұрған жиырма үш жасар жігіт трактормен ғашығын алып қашып, он тоғыз жастағы хас сұлуды өзінің асыл жары етеді. 1969 жылы ең алғаш шақыру қағазына суретке түсіп, той жасаған да біздің кейіпкерлер. Алтын тойға нық қадам басып келе жатқан жандардың бақытты өмірлері осылай өріледі.
Кенетай ақсақалдың ел-жұртқа, ағайынға деген бауырмалдығының нәтижесінде ел ағалары төрден орын ұсынды. Еңбегі еленіп кеудесіне «Ерен Еңбегі үшін» медалі және басқа да марапаттарды иеленіп, ауданның «Құрметті азаматы» атағы да Кенетай Шайықұлына бұйырды. Мемлекеттік «Ауыл жылы» бағдарламасын қолға алып, Мәдениет үйін, мектеп, фельдшерлік пункт, Ұлы Отан соғысына қатысып, ерлік көрсеткен ардагерлерге арнап, ескерткіш орнатуды қолға алып, ақсақалдармен кеңесіп, ауыл азаматтарымен бірігіп, іске асырды. Жас ұрпақ бүгінгі күні соның жемсін көруде.
Жалпы, еңбекқорлығының арқасында халықтың қалаулы азаматына айналған тұлғаның тұғырынан құламауы тікелей әйелге байланысты екені ақиқат. Елге келген әрбір құдайы қонақ ең алдымен осы шаңырақтан дәм татпай кетпейді. Кісілігі мен кішілігін бір бойына жиған отанасының қазан көтеріп, дастарханға барын салып, жылы шырайымен ас бергенінің өзі тектілігін көрсетпей ме? Ас үй мен қонақ бөлменің арасына алтын көпір орнатып алған апайымыз жымиып: «Нұрсұлтан Әбішұлын ғана күткен жоқпын. Халық қалаулылары біздің шаңыраққа түсіп, ақ тілектерін айтып, менің қолымнан дәм татты. Қазақтың маңдайына біткен шоқ жұлдызымыз, батырымыз Бауыржан Момышұлының ұлы мен келіні келген. Бір-біріне деген жарасымдылығымен, инабаттылығымен менің көз алдымда әлі күнге дейін сақталып қалды. Ауылдың шетіне қазақ үй тігіп, мектеп жасынан өлеңдерін қолдан-қолға алып, жаттап жүретін Тұманбай Молдағалиев атамыздың батасын алдық. Игі-жақсылардың тілектерімен көктеп, көгеріп келеміз. Енді міне, өзіміз де бата беріп, ақыл айтар жасқа келдік», – дейді қалыптасқан әдебі бойынша екі қолымен кесе ұсынған ақ жаулықты ана.
Құдай қосқан қосағына құрметтің ең үлкенін, астың ең дәмдісін, сыйдың ең қымбатын бере алған әйел – өзіне артылған міндет пен жүкті толықтай атқарып жүр деген сөз. Ыдыс-аяқтың сыңғырына төзіп, баланың былдырынан бақыттың кілтін іздеген жан ғана өмірден өз орнын таба алады. Мұның барлығын өмірден көргені мен түйгені көп, самайын қырау шалған бақытты ана айтты. Шайық ақсақалдың әулетіне он тоғыз жасында оң аяқпен аттаған жас келінге енесі нан илеуден бастап тамақ жасауға дейін үйретеді. Ер балаларша ойын қуып өссе де әр істің жай-жапсарын білетін, үйреткенді тез қағып алатын Гүлжахан апа өз өміріне риза. Қырық жеті жыл отағасының алдына шығып сөйлеп көрмеген ибалы келін бүгін де Домалақ, Ұмай, Зере, Ұлжандай ел анасына айналды.
Даналарымыз: «Екі жақсы қосылса, айрылысуға қиыспайды, Екі жаман қосылса, кең дүниеге сиыспайды», – деген. Екі жақсы қосылып, немере қолынан шәй ішіп, дәм татып отырған жандардың өмірі көпке үлгі.
ШАҢЫРАҚ СӘНІ – СЫЙЛАСТЫҚ
Қонақ келсе құт келді деп зор құрмет көрсете білу де үлкен ерлік. Себебі, қазір қонақ тұрмақ туған әке-шешесінің, өзі өскен шаңырағының босағасына табан тіремейтіндер саны артып кеткелі біз көп нәрседен үрейленетін болып алдық. Ал мұндай үрей бұл отбасында жоқ. Өйткені олардың ақ дастарханы еңбектеген баладан еңкейген қарияға қашан болса да жаюлы. Міне, бұл кең даланың төсіне аунап, көпшіліктің кең пейілі мен дархандығының жылуынан нәр алып өскен Кенетай ата мен Гүлжахан апайдың көрегендігі десек қате емес.
Үлгілі отбасын қалыптастырудың өзегін сұрағанымызда бойына сіңген тектілігін сақтап, Кенетай Шайықұлы өткен күндердің беттерін парақтады. Еңбекке құштар Шайық ақсақалдың ұлы жастайынан зерек, ақылды болып өседі. Көпті көрген ата-анасы үлкеннің алдын кесе көлденең өтпеуді, елдің ақысын жемеуді, таза еңбекпен, маңдай термен нан тауып жеуді, қандай жағдай болса да өтірік айтпауды ес білгелі құлағына құйып келген. Есті бала асқар таудай әкенің, аяулы ананың үкілеген үмітін ақтай білді. Білім мен еңбекті бөліп қарауға болмайтынын ұққан перзент 1969 жылы зооведтекникумды бітіреді. Жайма шуақ наурыздың 16 жұлдызында қолына бір жапырақ дипломын алып, қуанышы қойнына сыймай ауылға келеді. сол сәттен бастап үлкен өмірге аяқ басқан жас жігіттің арманы асқақ еді. Ол ойындағы мақсатына қол жеткізді. Өмірдің ащысы мен тұщысын өмірлік серігімен бірге татқан Кенетай ата: «Адам ең алдымен өзін, содан кейін ғана өзгені сыйлауды үйренуі керек. Жастайынан жүрек қалап қосылған жастардың арасында сыйластық, түсінік, адамгершілік деген қасиеттердің тамырын тереңге бойлатқан жөн. Ол о бастан «Сәлем», – деп амандасқаннан басталуы тиіс. Күйеуі әйелін, әйелі күйеуін сыйлап, тыңдап, түсініп отырған отбасының ғана ғұмыры ұзақ болады. Және сондай шаңырақтан ғана текті ұл мен инабатты қыз тәрбиеленеді. Қазіргі жастар осы тұстан қателік жіберіп алуда. Сол үшін де, біз үлкендер соған терең мән бергеніміз жөн», – дейді.
Шаңырақтың мәні мен сәніне айналған СЫЙЛАСТЫҚ туының қырық жеті жыл бойына желбіреп тұрғанының себебі осы.
ӨМІРДІҢ БІР ҚЫЗЫҒЫ
Жас отбасы Көксу стансысындағы темір жол кеңшарында отағасының мал дәрігері болып орналасуына байланысты көшіп барады. Жұмыс бабымен төрт жылдай уақыт сол жерде тұрғанда тұңғышы Жазира мен ұлы Қанат өмірге келеді. Араға уақыт салып, басшылардың тапсырмасымен Талапты ауылына көшіп барады. Он жыл осы ауылда тұрып, сауын сиыр фермасының меңгерушісі болып қызмет етіп жүргенде таңның атысынан күннің батысына дейін еңбектеніп жүрген қазақ әйелдеріне үлкен көмек көрсеткенін ауыл әжелерінің аузынан күні бүгінге дейін естіп келеміз. Жұмыс істеп жүріп, Алматы зооветеринарлық институының сырттай бөліміне түсіп, ветеринария факультетін ойдағыдай бітіреді. Өз ісін шемішкедей шағатыны аудан басшыларының назарына ілігіп, қазіргі Ақтекше ауылында бас зоотехниктің тізгінін ұстайды. 1995 жылға дейін артылған сенімді ақтап, ауданның өсіп-өркендеуіне үлес қосып, оның ішінде мал және егін шаруашылығының көрсеткішін едеуір өсіреді. Қолынан іс келетін адам барлық жерге қажет. Осыны ескерген басшылар мықты маманға Талапты ұжымын басқаруды тапсырады. Жиырма жылдай алақандай ауылды көркейтуде біраз еңбек етіп, зейнетке шығады. Бірақ зейнеткермін деп қол қусырып отырған ақсақалды көрмедік. Есесіне еңбектенбегенге еш нәрсе де тегін келмейтінін бала күнінен түсінген ол бүгінгі таңда «Жалғас» жеке шаруашылығының жұмысын дөңгелетіп отыр. Қызметте білікті басшы, үйде сенімді тірек, балаларына асқар тау бола білген әке: «Адам өмірге келген соң Абай атамыз айтпақшы артына өшпейтұғын із қалдыруы тиіс. Әрине, тек жақсы жағынан. Мен балаларыма да үнемі: «Мықты тұлға болу үшін өзіңді тәрбиеле», – деп айтып келемін. Сөзім текке айтылмады. Нәтижелі болды. Артқан сенімім, үкілеген үмітім ақталды. Балаларым жоғарғы білімді. Барлығы да еліміздің дамуына шамасы келгенше үлес қосып келеді. Перзенттік парыздарын өтеді. Біз бақыттымыз», – деп сөзін аяқтаса, қыз бала тәрбиесі қателесуді кешірмейтінін тілге тиек еткен ана: – Халқымыз «Қызды қырық үйден тиым», – дегенді өте орынды айтқан. Ата-салтымызды, дәстүрімізді құрметтеген жан ретінде үш қызымызды солай тәрбиеледік. Анамның кейін енемнің айтқан ақылымен, пайым парасатын ұштастырып шамам келгенше аналық ақылымды бердім. «Өзгенің балалары сендерге қарап бой түзесін», – деп үнемі айтумен болдым. «Қыз – қонақ». Қыздарымызды ұзаттық. Құтты орнына қондырдық. Оларға кетерінде: «Барған жеріңде біздің әулетке кір келтірме. Шыққан тегіңді ұмытпа. Үйдегі еркелікті артқа таста. Бізден кеттің, сол әулетке жеттің. Бақытты болу – өзіңнің ақылың мен тәрбиеңе байланысты», – деймін. Қазіргі жастарға да осындай қатты әрі құнды ақыл жетіспей ме деп ойлаймын кейде. Құдайға шүкір, бүгінде жақсы жандармен құда-құдағи болдық. Ол кісілер де инабатты, ибалы қыз тәрбиелегеніміз үшін алғыстарын білдіріп жатады. Ата-ана үшін осыдан артық ешқандай да сый-құрметтің керегі жоқ», – дейді батыр ана.
«Әке – асқар тау, ана – бауырындағы бұлақ, бала – жағасындағы құрақ». Жайқалған құрақтың қызығын теңдей көріп жүрген ата-ананың ендігі тілеуі – балаларының амандығы. Ата-ананың қос қанатына айналған ұлы Қанат бүгін де шағын бизнесті тізгіндесе, Саят, қыздары Жазира, Сабира, Зарина әр түрлі салада қызмет етіп, ел дамуына айтарлықтай үлес қосуда.
Құшағын көпке жая білген, жылылық пен қамқорлығын жақындарынан аямаған жомарт жандар: «Ешбір бала ата-анасының жанын жаралайтындай іс-әрекет жасамаса, жүрегіне салмақ түсіретіндей ауыр сөз айтпаса екен», деп тілек тілейді. Олай болса, айтылған ақ тілек қабыл болсын дейміз.
Е. БАУЫРЖАНҚЫЗЫ.
