Қоғамның өркендеуі мен рухани дамуына өлшеусіз үлес қосатын әйел тұлғасының құндылығы қай дәуірде де өзекті. Қазақ халқы ежелден әйелді отбасының тірегі, елдің аманаты, ұрпақтың тәрбиешісі ретінде жоғары бағалап, оған ерекше құрметпен қараған. Бүгінде де әйел адамның қоғамдағы орны, құқықтық мәртебесі, әлеуметтік рөлі кеңейіп, мемлекеттік деңгейде қолдау тауып отыр. Әйелдің құндылығын тек отбасы шеңберімен шектемей, оның қоғамдағы белсенділігі мен жауапкершілігін қатар бағалау – қазіргі заман талабы.
Тарихтан тағылым: әйел мәртебесінің бастауы
Қазақ даласында әйел тұлғасы қашанда ерекше бағаланған. Ел ішінде Тұмар ханым, Бопай ханым, Гауһар ана, Домалақ ана сынды ел тарихында із қалдырған аналар бейнесі әйелдің тек нәзік жандылығы емес, парасатты басшылығы мен ақылдылығы, қайраткерлігі арқылы да танылғанын көрсетеді. Әйел – отбасының тірегі ғана емес, ел іргесін бекіткен тұлға. Бұған қоса, ауыз әдебиетіндегі дана аналар бейнесі де ұлт санасындағы әйелге деген құрметтің көрінісі.
Қоғамдағы рөлі: әйелдің белсенділігі артуда
Тәуелсіз Қазақстан жағдайында әйелдердің қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өмірге белсене араласуы ерекше маңызға ие. Мемлекет тарапынан әйелдердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға арналған бірқатар заңнамалық және институционалдық қадамдар жасалды.
Мәселен, ҚР Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия әйелдер мен отбасының әл-ауқатын арттыру бағытында жүйелі жұмыс жүргізіп келеді. Сонымен қатар, 2023 жылғы дерек бойынша, Қазақстандағы мемлекеттік қызметкерлердің 56 пайызы – әйелдер. Бұл көрсеткіш олардың жауапкершілік пен басқару қабілетін айғақтайды.
Отбасындағы рөлі: ұрпақ тәрбиесінің алтын діңгегі
Әйел адамның басты миссияларының бірі – ана болу. Ұрпақ тәрбиесінде ананың рөлі ерекше. Бала тілі шыға сала анасынан көргенін қайталайды, соны үлгі тұтады. Осы тұрғыдан алғанда, әйелдің парасаттылығы, мәдениеттілігі, жауапкершілігі – болашақ ұрпақтың сапасын анықтайтын негізгі фактор.
Қазақы дәстүрде келін тәрбиесі де әйел құндылығының бір көрінісі ретінде қабылданады. «Келін – ененің айнасы» деген мақал бекер айтылмаған. Бұл отбасылық береке мен ұрпақ сабақтастығының мәнін білдіреді. Ана бейнесі – тек шаңырақтың берекесі емес, ұлттың рухани тірегі.
Экономика мен кәсіпкерліктегі әйелдер
Қазақстанда соңғы жылдары әйелдер арасындағы кәсіпкерлік айтарлықтай қарқын алды. 2024 жылдың соңындағы мәліметке сәйкес, еліміздегі шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің 43 пайызын әйелдер басқарады. Бұл – ел экономикасына әйелдер тарапынан қосылып жатқан елеулі үлес.
Мемлекет тарапынан «Атамекен» ҰКП арқылы «Бастау бизнес», «Әйелдер кәсіпкерлігін қолдау қоры» сынды бағдарламалар жүзеге асып жатыр. Бұл бастамалар әйелдердің өз кәсібін ашып, табысты кәсіпкер болуына жағдай жасап келеді.
Білім мен ғылым саласында әйелдердің орны
Қазақстанда білім беру мен ғылым саласында әйелдердің үлесі жоғары. Мектеп мұғалімдерінің 75 пайызы, жоғары оқу орындарындағы оқытушылардың 60 пайызы – әйелдер. Сондай-ақ, ғылым докторлары мен кандидаттары арасында да әйелдердің саны артып келеді.
2023 жылы Қазақстанда тұңғыш рет әйелдерге арналған ғылыми гранттар мен зерттеу бағдарламалары іске қосылды. Бұл бастамалар гендерлік теңдікті сақтауға әрі ғылым саласындағы әйелдердің беделін арттыруға бағытталған маңызды қадам болды.
Саясаттағы әйелдердің белсенділігі
Қазақстанда гендерлік теңдік саясаты шеңберінде мемлекеттік биліктің барлық деңгейінде әйелдердің үлесін арттыру көзделуде. Қазіргі таңда Мәжіліс депутаттарының 27 пайызы, Сенаттағы әйелдердің үлесі – 19 пайыз.
Мұндай көрсеткіштер әйелдер қауымының саяси процестерге белсене араласып жатқанын көрсетеді. Бұл тенденция тек формальды емес, шынайы қоғамдық диалогтың дамуына ықпал етіп отыр.
Рухани және мәдени дамуындағы әйелдің орны
Әйел – ұлттың рухани тірегі. Ол – тілді, дінді, салт-дәстүрді ұрпаққа аманаттаушы тұлға. Қыз тәрбиесі, инабаттылық, ибалылық ұғымдары арқылы әйел құндылығының мәдени сипаты қалыптасады.
Қазіргі таңда отандық кино, театр, әдебиет саласында әйел тұлғасын дәріптейтін шығармалар саны артып келеді. Бұл – ұлттық болмысты сақтау мен әйел бейнесін идеал ретінде ұсынудың бір жолы.
Гендерлік саясат және құқықтық қолдау
Қазақстан гендерлік теңдік бойынша БҰҰ мен басқа да халықаралық ұйымдардың бастамаларын қолдайды. Елде 2030 жылға дейінгі отбасы және гендерлік саясат тұжырымдамасы қабылданған. Бұл құжатта әйелдердің құқықтық қорғалуы, еңбек нарығындағы жағдайы мен отбасылық құндылықтарды сақтау жолдары қамтылған.
Сонымен қатар, әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша «Отбасы. Қоғам. Қауіпсіздік» жобалары іске асырылуда. Бұл – қоғамда әйел қауіпсіздігін басты орынға қоюдың көрінісі.
Аймақтардағы әйелдердің әлеуметтік белсенділігі
Облыстық және аудандық деңгейде жұмыс істейтін әйелдер ұйымдары ауылдық жерлерде де белсенді жұмыс атқаруда. Олар жергілікті жерлерде тұрмысы төмен отбасыларға көмек көрсету, әйелдердің құқықтарын қорғау, әлеуметтік жобаларға тарту бойынша бастамалар көтеріп жүр.
Мысалы, Алматы облысындағы «Аналар кеңесі» бірнеше жылдан бері аналарды қолдауға, қыз балалар тәрбиесіне қатысты кешенді жұмыстар атқарып келеді. Бұл – ауылдағы әйелдің де қоғамнан шет қалмай, белсенді өмір сүруіне мүмкіндік беретін жақсы үлгі.
Жастар тәрбиесіндегі ананың рөлі
Жасөспірімдер мен жастардың көзқарасының қалыптасуында ана тәрбиесі айрықша рөл атқарады. Жастар арасындағы тәрбиелік мәселелердің алдын алу, ұлттық құндылықтарды бойына сіңіру үшін әйел – алғашқы ұстаз, бағыт беруші тұлға.
Сондай-ақ, қазіргі жастар арасында ақпараттық қауіпсіздік, медиа сауаттылық, кибербуллинг сияқты жаңа мәселелер туындап отыр. Осындай жағдайда ананың саналы, көзі ашық, рухани бай болуы – баланың қауіпсіз дамуының кепілі.
Дәстүр мен заманауилықтың үндестігі
Қазақ әйелі – дәстүр мен заманауилықты үйлестіре білген тұлға. Ол әрі заманауи технологияны меңгерген, әрі ұлттық тәрбиені бойына сіңірген, көп қырлы адам. Мемлекет үшін мұндай әйел – елдің тұрақтылығы мен дамуының басты ресурсы.
Ұлттық болмысымызға тән әйел образы – мейірімділік, төзімділік, жауапкершілік, парасаттылық сынды қасиеттермен тікелей байланысты. Бұл қасиеттерді бүгінгі буын бойына сіңіру – қоғам дамуының басты баспалдағы.
Мемлекеттік саясат және болашақ бағдары
Мемлекетіміз әйелдерге тең мүмкіндік беруді басты қағидат етіп қабылдаған. «Қазақстан – 2050» стратегиясында, сондай-ақ Президент Жолдауларында әйелдердің ел дамуындағы орны бірнеше мәрте атап өтілген. Бұл – әйел тұлғасына берілген жоғары баға әрі нақты қолдаудың көрсеткіші.
Алдағы уақытта әйелдердің ауыл шаруашылығында, ғылымда, мәдениетте және технология салаларында белсенділігін арттыру – негізгі мақсаттардың бірі болмақ. Бұған мемлекеттік бағдарламалар, гранттар мен әлеуметтік жоба аясында нақты қадамдар жасалуда.
Әйел және ұлттық қауіпсіздік
Заманауи әлемде ұлттық қауіпсіздік ұғымы тек қорғаныс, шекара, саяси тұрақтылықпен ғана өлшенбейді. Ол сонымен қатар адами капиталдың, оның ішінде әйелдердің әлеуетімен де тығыз байланысты. Өйткені әйел – отбасының ғана емес, бүкіл қоғамның ішкі тұрақтылығының негізін қалыптастырушы тұлға.
Ұрпақ тәрбиесіндегі әйелдің рөлі ұлттық болмыстың сақталуына тікелей әсер етеді. Тәрбиенің босаңсуы, отбасылық дағдарыс, бала тәрбиесіндегі жауапкершіліктің әлсіреуі – бұл факторлар мемлекеттің қауіпсіздігіне әсер ететін ішкі қатерлер санатына жатады. Сондықтан мемлекет ұлттық қауіпсіздік стратегиясында әйелдердің отбасындағы, қоғамдағы белсенділігін, олардың құқықтық және әлеуметтік қорғалуын басым бағыт ретінде қарастыруда.
Мысалы, 2025 жылдан бастап елімізде “Ұлттық қауіпсіздіктің адами капиталы” атты арнайы бағдарлама аясында әйелдер мен жастардың тәрбиелік, ағартушылық әлеуетін арттыруға бағытталған жобалар қолға алынуда.
Әйел және медиа кеңістік
Ақпараттық ғасырда әйел бейнесінің медиа кеңістікте көрініс табуы да ерекше маңызға ие. БАҚ-тағы әйел тұлғасы – қоғамның әйелге деген көзқарасын қалыптастыратын негізгі факторлардың бірі. Қазіргі таңда әлеуметтік желілерде, телеарналарда, жаңалықтар порталдарында әйел бейнесі әртүрлі сипатта ұсынылады.
Алайда медиа кейде әйелді тек тұтынушылық не сыртқы сұлулықпен шектеп көрсетіп жатады. Бұл жағдай қоғамда теріс стереотиптер мен шындыққа жанаспайтын стандарттардың қалыптасуына жол ашады. Сондықтан медиа саясатта да гендерлік теңдік, әйел бейнесінің шынайы әрі жағымды түрде ұсынылуы маңызды.
2024 жылдан бастап Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі жанындағы Медиа кеңес әйелдер туралы контент сапасын арттыру, әйел тақырыбын зерттейтін журналистика мектептерін дамыту, әйел тілшілердің кәсіби дамуына қолдау көрсету бойынша арнайы жобалар ұсынды.
Әйел және экология: жасыл бастамалардағы рөлі
Экологиялық сана мен табиғатты қорғау мәселесінде де әйелдердің белсенділігі артып келеді. Қазақстанда түрлі өңірлік экологиялық жобаларды ұйымдастырушы әйелдер қауымдастықтары бар. Олар қалдықтарды қайта өңдеу, экосана қалыптастыру, балалар мен жасөспірімдерге арналған экологиялық үйірмелер ашу сияқты бағыттарда жұмыс істейді.
Мысалы, Шығыс Қазақстан облысында “Эко-Ана” қоғамдық бірлестігі бірнеше жылдан бері ауыл мектептерінде экосабақтар өткізіп, экологиялық мәдениетті дәріптеп келеді. Сонымен қатар, Алматы мен Астанада әйелдер басқаратын бірқатар экологиялық стартаптар пайда болды. Бұл – әйелдердің тек әлеуметтік салада ғана емес, жаһандық маңызы бар экологиялық бағытта да белсенді екенін көрсетеді.
Экология – болашақтың қауіпсіздігі. Ал оны қорғауда әйелдердің сезімталдығы, жауапкершілігі мен ұйымдастырушылық қабілеті шешуші рөл атқара алады.
Әйел және цифрлық трансформация
Соңғы жылдары цифрлық салада да әйелдердің белсенділігі артты. Елімізде IT саласында еңбек етіп жүрген әйелдердің үлесі жыл сайын өсіп келеді. «Digital Kazakhstan» бағдарламасы аясында әйелдерге арналған IT-курстар, стартап форумдар, гранттық конкурстар өткізілуде.
2023 жылы «TechGirls KZ» жобасы іске қосылып, 14–20 жас аралығындағы қыз балаларға бағдарламалау, цифрлық медиа, киберқауіпсіздік саласында білім алу мүмкіндігі ұсынылды. Бұл жобалардың мақсаты – болашақта цифрлық көшбасшылар арасынан әйелдердің санын арттыру.
Цифрлық сауаттылық – XXI ғасырдың басты дағдысы. Сондықтан әйелдер бұл салада да артта қалмауы тиіс. Цифрлық теңсіздікті жою арқылы біз қоғамдағы мүмкіндіктер теңдігін қамтамасыз етеміз.
Әлемдік тәжірибе және қазақстандық модель
Әйелдердің қоғамдағы рөліне қатысты халықаралық тәжірибеге назар аударсақ, дамыған елдерде әйелдердің басқарушы лауазымдардағы үлесі 30–50 пайыз аралығында. Мысалы, Финляндия, Швеция, Канада сынды елдерде әйел премьер-министрлер мен президенттер ел басқарды және бұл – қалыпты жағдай ретінде қабылданған.
Қазақстанда да бұл бағытта оң өзгерістер байқалады. Әйелдердің ішкі саясат, білім, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау салаларындағы жетекші рөлі – соның дәлелі. Халықаралық ұйымдар тарапынан Қазақстандағы гендерлік саясаттың кезең-кезеңімен дамуы жоғары бағалануда.
Алайда еліміздің менталитеті мен ұлттық құндылықтарын ескере отырып, бізге өзіндік қазақстандық модель қажет. Бұл модель – әйел құндылығын отбасымен қатар, қоғамдық, рухани, мәдени салада үйлестіре отырып дамытуды көздейтін тұжырымдама болмақ.
Әйел – ұлттың ұстыны, тәрбиенің тірегі, қоғамның қозғаушы күші. Оның құндылығын тек бір қырынан емес, жан-жақты бағалау – әрбір азаматтың борышы. Қоғамның тұрақтылығы мен үйлесімді дамуы әйелдің әлеуетін дұрыс тануға байланысты. Сол себепті, әйел құндылығын дәріптеу – ұлттық дамудың стратегиялық бағыты болуы тиіс.
«Жетісу-Ақпарат»
