Қазақстанда нашақорлық мәселесі жылдан жылға өзектіленіп келеді. Есірткіге тәуелділік тек жеке адамның денсаулығына ғана емес, бүкіл қоғамға, экономикалық және әлеуметтік дамуға, ұрпақ тәрбиесіне қауіп төндіретін құбылыс. Қазіргі таңда бұл мәселе урбанизациямен, интернет арқылы таралатын синтетикалық заттардың қолжетімділігімен, жастар арасындағы психологиялық тұрақсыздықпен, сондай-ақ заңсыз есірткі бизнесінің өзгерген формаларымен тығыз байланысты.
Ресми деректерге сүйенсек, 2024 жылы елімізде 10 мыңнан астам есірткіге қатысты құқық бұзушылық тіркелген. Оның ішінде 3 200-ден астам жағдай есірткі сату фактісі болса, 5 600 жағдай заңсыз сақтау және тасымалдауға қатысты. Бұл көрсеткіштер жыл сайын өсіп келе жатқанын байқатады. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметіне сәйкес, 2023 жылдың соңына қарай елде ресми тіркелген есірткіге тәуелді адамдар саны 17 мыңнан асып жығылған. Алайда мамандар бұл көрсеткіш нақты жағдайдың тек бір бөлігін ғана көрсететінін, шын мәнінде есірткіні тұтынушылар саны бұдан бірнеше есе көп екенін алға тартады. Себебі олардың басым көпшілігі медициналық мекемелерге тіркелмейді және ем қабылдаудан бас тартады.
Есірткі тұтынушылар арасында жастар үлесі едәуір жоғары. 18-25 жас аралығындағы азаматтар нашақорлардың шамамен 22 пайызын құрайды. Бұл дегеніміз – әр бесінші есірткі тұтынушысы – жас буын өкілі. Бұған қоса, мектеп жасындағы балалар арасында да алғаш рет есірткіні байқап көру фактілері көбейіп отыр. Білім және ғылым министрлігінің мәліметінше, кейбір өңірлерде оқушылар 13-14 жастан бастап психобелсенді заттарға қызығушылық таныта бастайды. Мұндай жағдайда ата-аналар мен мұғалімдердің бақылауы әлсіреген, ал интернеттегі анонимді сауда каналдары арқылы есірткілердің қолжетімділігі артқан. Telegram және басқа мессенджерлерде есірткі сататын “бұрыштар” мен “қоймалар” кеңінен қолданылады. Бұл заманауи синтетикалық есірткілер – мефедрон, α-PVP, спайс және басқа да заттар – бағасының төмендігімен және тәуелділікке жылдам әкелетін қасиетімен ерекшеленеді. Осыған байланысты 2024 жылы еліміздің құқық қорғау органдары 400-ден астам есірткі зертханасын анықтап, жойған. Бұл зертханалардың 70 пайызы синтетикалық зат өндірумен айналысқан.
Есірткіге тәуелділіктің негізгі себептеріне келер болсақ, олардың қатарында әлеуметтік жағдайдың төмендігі, жұмыссыздық, отбасындағы бақылаудың әлсіздігі, психологиялық қолдаудың жетіспеушілігі, және жастардың бос уақытын пайдалы істермен өткізетін ортаның болмауы сынды факторлар бар. Қазіргі таңда көптеген жасөспірімдер мен жастар бос уақытын интернетте немесе әлеуметтік желілерде өткізеді. Олар ондағы жасырын жарнамалар мен есірткіге шақыратын мазмұнға жиі ұшырайды. Сонымен қатар отбасылық жағдайы қиын балалар – ата-анасының ажырасуы, тұрмыстық зорлық-зомбылық, қараусыздық сияқты жағдайларға душар болғандар – есірткіге бейім келеді.
Мемлекет тарапынан нашақорлықпен күрес жүйелі түрде жүргізілуде. Үкімет 2023-2025 жылдарға арналған Есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл кешенді жоспарын қабылдады. Бұл жоспар аясында құқық қорғау органдарының қызметі күшейтілді, халықты ақпараттандыру шаралары кеңейтілді және оңалту орталықтарының желісі ұлғайтылуда. Қазіргі таңда елімізде 30-дан астам мемлекеттік және жеке наркологиялық орталық жұмыс істейді. 2024 жылы бұл орталықтарда 7 400-ге жуық адам ем қабылдаған. Сонымен қатар, профилактикалық бағыттағы бағдарламалар білім беру мекемелерінде жүзеге асырылуда. Мектептер мен колледждерде «Мен таңдаған өмір», «Салауатты болашақ» сынды жобалар аясында дәрістер, тренингтер, кездесулер ұйымдастырылады. Психологтер мен әлеуметтік педагогтер есірткіге бейім оқушылармен жеке жұмыс жүргізеді.
Нашақорлықпен күресте қоғамдық ұйымдар мен волонтерлердің рөлі де маңызды. Елдің әр өңірінде жұмыс істейтін «Жастар ресурстық орталықтары», «Қайсар», «Уміт» секілді ұйымдар нашақорлықтың алдын алу бағытында ақпараттық және психологиялық көмек көрсетіп келеді. Олармен бірлесе отырып, жастарға арналған спорттық, мәдени және шығармашылық жобалар жүзеге асырылады. Себебі жастардың бос уақытын пайдалы істермен қамту, оларды ортаға бейімдеу – тәуелділікке жол бермеудің басты тетігі.
Осылайша, нашақорлық мәселесін шешу – кешенді, жан-жақты көзқарасты талап ететін жұмыс. Бұл салада тек қана полиция немесе медицина мамандары ғана емес, бүкіл қоғам – ата-ана, ұстаз, волонтер, мемлекеттік қызметкер – жұмыла әрекет етуі тиіс. Қоғамдық санада есірткіге деген мүлде төзбеушілік қалыптасқанда ғана нақты нәтижелерге қол жеткізуге болады. Болашақ ұрпақтың дені сау, ойы сергек болуы үшін бүгіннен бастап нақты, жүйелі және тұрақты іс-шаралар атқару қажет. Қазақстан қоғамы үшін бұл күрес – уақытша емес, ұрпақтың болашағы үшін жүргізілетін ұзақ мерзімді міндет.
Қазақстандағы нашақорлық мәселесі соңғы онжылдықта әлеуметтік індетке айналып отыр. Бұл дерт тек жеке адам өмірін ғана емес, бүкіл қоғамның қауіпсіздігіне, ұлттық денсаулық пен экономикалық тұрақтылыққа тікелей әсер етуде. Есірткіге тәуелділік – қай салада болмасын даму қарқынына тосқауыл болатын фактор. Соңғы жылдары синтетикалық есірткілердің қолжетімділігі, интернет арқылы таралуы, сондай-ақ жастар арасында психологиялық күйзеліс деңгейінің артуы мәселені одан әрі күрделендіре түсті.
Ресми мәліметтерге жүгінсек, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің дерегі бойынша 2023 жылы есірткіге қатысты 10 236 құқық бұзушылық тіркелген. Оның ішінде 3 214-і – есірткі сату фактілері, 5 672-сі – заңсыз сақтау, ал қалғандары – есірткі өндіру, контрабанда және заңсыз егу әрекеттері. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 7,8%-ға жоғары. Сонымен қатар 2024 жылдың алғашқы тоқсанында 2 600-ден астам есірткі қылмысы тіркелген, бұл да өсу тенденциясын көрсетеді. Сарапшылардың пайымынша, қылмыстық статистикада тіркелмеген, көлеңкеде қалған жағдайлар бұдан бірнеше есе көп болуы мүмкін.
Нашақорлықтың медициналық қыры да алаңдатарлық. Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша 2023 жылдың соңында елімізде ресми түрде есірткіге тәуелді ретінде тіркелген азаматтар саны 17 284 адамды құрады. Олардың 87%-ы ер адамдар, 13%-ы әйелдер. Дегенмен, бұл тек ресми тіркеуге алынғандар ғана. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметі бойынша, нашақорлардың нақты саны тіркелгендерден 3-4 есе көп болуы мүмкін, яғни елде 60 мыңға жуық адам психобелсенді заттарды тұрақты тұтынатындар қатарына жатады. Бұл – шамамен әрбір 300-ші қазақстандық есірткі тұтыну тәуекелінде деген сөз.
Жас ерекшелігі бойынша алғанда, нашақорлық әсіресе 18 бен 35 жас аралығында кең таралған. Есірткіге тәуелділердің 40%-дан астамы осы жас тобына жатады. Ал 18 жасқа толмағандар арасындағы көрсеткіш соңғы бес жылда 1,5 есеге артқан. Жастар мен жасөспірімдер арасында ең жиі кездесетін есірткі түрлері – синтетикалық заттар (спайс, мефедрон, α-PVP), сондай-ақ каннабиноидтар мен трамадол сияқты рецептсіз дәрілік заттар. 2023 жылы Алматы, Астана, Шымкент қалаларында жасөспірімдер арасында есірткі қолданғаны үшін 120-дан астам әкімшілік іс қозғалған. Бұл тек анықталған жағдайлар ғана.
Есірткі қылмысы мен таралуына жол беретін басты факторлардың бірі – есірткі саудасының интернетке көшуі. 2022-2024 жылдар аралығында ІІМ киберқылмысқа қарсы бөлімшелері интернетте есірткі сатқан 500-ге жуық Telegram-арнаны анықтап, бұғаттады. 2024 жылы Қазақстан бойынша жұмыс істеген 70-ке жуық есірткі зертханасы жойылған, олардың басым бөлігі үй жағдайында синтетикалық заттарды өндіруге бейімделген орындар болып шықты. Бұған қоса, еліміз арқылы өтетін транзиттік бағыттар да маңызды қауіп көзіне айналып отыр. Қазақстан – Ауғанстан мен Ресей арасындағы есірткі дәлізінің бір бөлігі. Мысалы, 2023 жылы Қырғызстан мен Өзбекстан шекарасында 3 тоннадан астам героин мен апиын тәркіленген. Бұл заттардың бір бөлігі Қазақстан аумағы арқылы өтпек болған.
Есірткі тұтынудың салдары тек физиологиялық деңгеймен шектелмейді. Нашақорлар арасында ВИЧ-инфекциясы, гепатит С, туберкулез ауруларының таралуы өте жоғары. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне сәйкес, есірткі инъекциясы арқылы ВИЧ жұқтырғандардың үлесі 2024 жылы 12%-ды құрады. Сондай-ақ есірткіге байланысты өлім-жітім де артып келеді: 2023 жылы есірткіден улану немесе артық дозалану салдарынан 378 адам қайтыс болды. Бұл – алдыңғы жылмен салыстырғанда 15%-ға көп. Қайтыс болғандардың 60%-ы – 18 бен 30 жас аралығындағы азаматтар.
Нашақорлықпен күрес бағытында мемлекет кешенді шаралар қабылдауда. 2023-2025 жылдарға арналған «Есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл жөніндегі кешенді жоспар» аясында құқық қорғау органдары, денсаулық сақтау жүйесі, білім беру мекемелері және қоғамдық ұйымдар бірігіп жұмыс істеуде. Білім беру саласында 2024 жылы мектептер мен колледждерде 2,5 мыңнан астам алдын алу шаралары ұйымдастырылып, 600 мыңнан астам оқушы мен студент қамтылды. Сонымен қатар психолог мамандар мен әлеуметтік педагогтердің жұмысы күшейтілуде. Әрбір аймақта жастар ресурстық орталықтары, оңалту мекемелері, волонтерлік топтар әрекет етуде. Мысалы, Алматы қаласындағы «Қайсар» орталығы 2023 жылы 800-ден астам жасөспірімге психологиялық көмек көрсеткен. Сол сияқты Атырау, Қарағанды, ШҚО және Түркістан облыстарында есірткіге қарсы «Жастар таңдауы – салауатты өмір!» атты мобильді науқандар өткізілді.
Медициналық оңалту бағытында да бірқатар шаралар қолға алынған. Қазіргі таңда елімізде 31 наркологиялық орталық жұмыс істейді, оның ішінде 5-еуі – республикалық деңгейдегі мамандандырылған мекемелер. 2024 жылдың алғашқы бес айында бұл орталықтарға 3 600 адам емделуге жүгінген. Сонымен қатар бірқатар өңірде психоәлеуметтік қолдау көрсететін арнайы мобильді топтар құрылды. Олар халық көп шоғырланған аудандарда жұмыс істейді, әсіресе әлеуметтік тұрғыдан әлсіз отбасылар мен жастарға ерекше назар аударылады.
Қорыта айтқанда, нашақорлық – бұл бір саланың ғана емес, бүкіл қоғамның, мемлекеттің кешенді күресуін талап ететін құбылыс. Статистикалық көрсеткіштер мәселенің қаншалықты терең екенін дәлелдейді. Бұл жағдайға немқұрайлы қарау – ертеңгі ұрпақтың амандығына қауіп төндірумен тең. Сондықтан мемлекет тарапынан қабылданып жатқан шаралармен қатар, әрбір азаматтың да саналы көзқарасы, отбасының бақылауы, білім мекемелерінің профилактикалық жұмысы мен БАҚ-тың ақпараттық саясаты үйлесімді болуы қажет. Есірткімен күрестегі табыс – тек заңмен емес, сана мен тәрбие арқылы келетін ұзақ жол.
Нашақорлықпен күрестің тиімділігі тек жазалау шараларына ғана емес, сонымен қатар алдын алу, білім беру, ақпараттандыру және оңалту жүйесінің сапасына байланысты. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, нашақорлықтың алдын алу бағытындағы кешенді стратегия – тәуелділікке қарсы күрестегі басты құрал. Қазақстанда да бұл бағытта бірқатар қадамдар жасалып жатыр. Алайда жағдай күрделі болғандықтан, атқарылып жатқан жұмыстарды кеңейтіп, тереңдету қажет.
Мәселен, мектеп жасындағы балалар арасында есірткінің алдын алу тек бір реттік лекциялармен шектелмеуі тиіс. Педагогтер мен мектеп психологтеріне арнайы оқыту бағдарламаларын енгізу арқылы тәуекел тобындағы оқушыларды ерте кезеңде анықтап, бағыт беру қажет. 2024 жылғы зерттеулерге сәйкес, 13-15 жас аралығындағы жасөспірімдердің 8%-ы кем дегенде бір рет белгісіз затты байқап көргенін мойындаған. Бұл – мектеп жасындағы балалар арасындағы мәселенің ашық түрде көрініс табуының айғағы.
Қазақстандық жастардың бос уақытының дұрыс ұйымдастырылмауы да нашақорлыққа бейімделуге әкеп соғады. ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің 2023 жылғы есебіне сүйенсек, ауылдық жерлердегі жастардың 60%-ының мәдени-спорттық инфрақұрылымға қол жеткізу мүмкіндігі шектеулі. Бұл жастардың интернетке тәуелді болуына, әлеуметтік оқшаулануға, нәтижесінде тәуекелді ортаға тартылуына жол ашады. Осы тұрғыдан алғанда, елімізде жастар мен жасөспірімдерге арналған шығармашылық орталықтар мен спорт кешендерінің желісін кеңейту – стратегиялық маңызы бар мәселе.
Сонымен бірге, қоғамда нашақорлыққа деген стигма мен теріс көзқарас мәселені шешуге емес, оны тереңдете түсетін факторға айналған. Тәуелділікке ұшыраған адамдарды жазғыру немесе қоғамнан оқшаулау олардың емделу мүмкіндігін азайтады. Медициналық тұрғыдан қарағанда, нашақорлық – бұл созылмалы әрі қайталанатын ауру түрі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) ұсынысына сәйкес, мұндай адамдарды толық оңалтуға тек медициналық көмек емес, сонымен қатар психотерапиялық, әлеуметтік және құқықтық қолдау қажет. Қазақстанда осы мультидисциплинарлық тәсілдің әлі де толық қалыптаспағаны байқалады. Мысалы, оңалту мекемелерінің көпшілігі тек қысқа мерзімді детоксикация шараларымен шектеледі. Ал шын мәнінде, толық қалпына келу үшін ұзақ мерзімді (6-12 ай) терапия қажет.
Есірткімен байланысты қылмыстардың көбейіп отырғаны – бұл нарықтың өзгеріп жатқанының белгісі. Бұрын героин және каннабис сынды табиғи есірткілер басым болса, соңғы 5 жылда синтетикалық заттардың үлесі күрт өсті. ҚР ІІМ-нің мәліметінше, 2023 жылы тәркіленген есірткінің 65%-ы – синтетикалық өнімдер. Бұл заттар өте арзан, тез әсер ететін және тәуелділікке апаратын қасиеттерімен қауіпті. Бұған қоса, оларды заңсыз өндіру үшін қажет химикаттар мен құралдар интернетте ашық сатылады. Салдарынан жасөспірімдер мен жастардың өзі есірткі “қоймашысы” немесе өндіруші ретінде қылмысқа тартылып жатыр. 2024 жылы елімізде 16 жасқа толмаған 48 бала есірткі таратқаны үшін жауапкершілікке тартылған. Бұл – бұрын-соңды болмаған үрейлі көрсеткіш.
Ата-аналар мен отбасы институтының рөлі ерекше. Бала тәрбиесі мен бақылау отбасында дұрыс жолға қойылмаған жағдайда, ол сыртқы ортадағы теріс ықпалға оңай беріліп кетеді. 2023 жылғы әлеуметтік зерттеу қорытындысы бойынша, есірткі тұтынатын жасөспірімдердің 67%-ы отбасында ата-ана назарының жеткіліксіздігін, 49%-ы жиі жанжал мен түсініспеушілік жағдайын атап өткен. Сондықтан, ата-аналарды ақпараттандыру, тәуекел тобына жататын отбасылармен әлеуметтік қызметкерлердің белсенді жұмыс істеуі – профилактикалық шаралардың негізгі бөлігі болуға тиіс.
Қазақстан есірткімен күресте халықаралық ұйымдармен де тығыз жұмыс істейді. БҰҰ Есірткі және қылмыс басқармасымен (UNODC), Орталық Азиядағы аймақтық ақпараттық-үйлестіру орталығымен (CARICC), Шанхай ынтымақтастық ұйымы аясында бірлескен операциялар өткізіледі. 2023 жылы Қазақстан осы ұйымдармен бірігіп «Жібек жолы – 2023» атты халықаралық операцияға қатысып, нәтижесінде 11 тоннадан астам есірткі заттары тәркіленген. Бұл шекаралық қауіпсіздік пен халықаралық ынтымақтастықтың маңызын көрсетеді.
Алайда барлық шаралардың түпкі нәтижесі – қоғамның өз ішінен басталатын өзгерісте. Ата-ана, ұстаз, дос, көрші – бәрі де қоғам мүшесі ретінде есірткіге қарсы орта қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Мектеп пен отбасы, спорт пен мәдениет, жұмыс пен рухани тәрбие – осылар үйлесім тапқанда ғана нашақорлық азаяды. Ақпарат құралдарының да миссиясы – үрей тудыру емес, шынайы фактілер арқылы алдын алу. Әлеуметтік жарнамалар, деректі фильмдер, шынайы өмірден алынған оқиғалар арқылы жастардың сана-сезіміне әсер ету аса маңызды.
Нашақорлықпен күресте тағы бір маңызды әрі жиі ескерілмейтін мәселе – бұл есірткіге тәуелді жандардың еңбек нарығынан шеттетілуі және әлеуметтік оқшаулануы. Есірткіден айыққан азаматтардың қоғамға қайта бейімделуі – оңалту процесінің ажырамас бөлігі. Алайда, қазіргі таңда Қазақстанда бұл бағыт әлсіз дамыған. Емделіп шыққан адамдар үшін жұмысқа орналасу, қайта білім алу, әлеуметтік мәртебесін қалпына келтіру тетіктері нақты жолға қойылмаған. Көп жағдайда олар бұрынғы ортаға қайта оралып, тәуелділіктің ескі жолына түсіп кетеді. Мамандардың айтуынша, толық әлеуметтік бейімделу жүргізілмеген жағдайда есірткіден жазылып шыққандардың 60-70%-ы бір жылдан соң қайтадан тұтынуға оралады.
Халықаралық тәжірибеге көз жүгіртсек, көптеген елдерде (мысалы, Португалия, Германия, Швеция) нашақорлармен жұмыс істеудің кешенді жүйесі қалыптасқан. Бұл елдерде медициналық емнен кейін арнайы әлеуметтік қолдау бағдарламалары іске қосылады: жұмысқа орналасуға жәрдем, кәсіби қайта даярлау, тұрғын үймен қамтамасыз ету, қоғамдық жобаларға тарту және отбасымен қайта байланысты орнату. Қазақстанда да осындай жүйені кезең-кезеңмен енгізу қажеттілігі туындап отыр. Бұл ретте «қоғамдық қолдау орталықтары» атты жаңа форматтағы мекемелердің құрылуы мүмкін. Олар тек оңалту емес, толық өмірге қайта бейімдеу процесін қамтуы тиіс.
Тағы бір күрделі мәселе – есірткі қолданатын жүкті әйелдер мен аналар. Медициналық деректерге сәйкес, Қазақстанда соңғы үш жылда әр жыл сайын шамамен 200-250 жүкті әйел есірткіге тәуелді ретінде тіркеледі. Бұл олардың құрсағындағы сәбилердің де өмірі мен болашағына қауіп төндіреді. Мұндай жағдайда туған сәбилердің 70-80%-ында неврологиялық ауытқулар, салмақ тапшылығы және иммунитеттің әлсіздігі анықталады. Осы топтағы әйелдерге арналған арнайы оңалту және ана болуға дайындау бағдарламалары әлі күнге дейін жеткіліксіз. Бұл әлеуметтік қызметтердің балалар мен әйелдерге бейімделмегенін аңғартады.
Жастар арасында нашақорлықтың алдын алу үшін бұқаралық ақпарат құралдарының (БАҚ), блогерлердің, танымал тұлғалардың әлеуеті тиімді қолданылуы тиіс. Қазіргі заманда жастардың 80%-дан астамы ақпаратты интернет пен әлеуметтік желілер арқылы қабылдайды. Сондықтан алдын алу жұмыстары да сол алаңдарда жүргізілуі қажет. Мысалы, TikTok, Instagram, YouTube платформаларында нашақорлықтың зияны туралы нақты фактілерге негізделген бейнероликтер, психологиялық кеңестер, мотивациялық оқиғалар кеңінен таралуы тиіс. Мемлекет бұл бағытта арнайы гранттар, байқаулар, медиакампаниялар арқылы жастардың өз ортасында нашақорлыққа қарсы пікір қалыптастыруын қолдауы қажет. 2024 жылы Алматыда өткен «Sana Fest» жастар форумында дәл осы тақырып көтеріліп, әлеуметтік желілердегі белсенділерге бағытталған тренингтер өткізілді.
Құқық қорғау органдарының дерегі бойынша, 2024 жылдың бес айында елімізде 9 есірткі тасымалдау арнасы анықталып, 2,3 тоннадан астам есірткі тәркіленді. Оның ішінде 1 тоннадан астамы синтетикалық заттар болған. Бұл көрсеткіштердің өзі синтетикалық есірткінің таралуы күннен-күнге күрделеніп бара жатқанын көрсетеді. Есірткі өндіретін жасырын зертханалар әсіресе жеке секторларда, жалдамалы үйлер мен коттедждерде ұйымдастырылатыны анықталған. Мұндай зертханаларды анықтау үшін ІІМ заманауи технологияларды енгізіп жатыр, оның ішінде дрондар, жасанды интеллектке негізделген бақылау жүйелері және иіс сезгіш роботтар бар. Дегенмен, бұл техникалық жетістіктердің өзінен де маңыздысы – қоғамның хабардарлығы мен сақтығы. Көршісінің үйінен күдікті әрекеттерді байқаған адам бұл туралы құзырлы органдарға хабарлауға дайын болуы керек. Тек осындай ортақ жауапкершілікпен ғана есірткі бизнесінің жолын кесуге болады.
Сондай-ақ ауылдық жерлердегі ахуалға арнайы тоқталған жөн. Ауыл тұрғындарының интернетке қолжетімділігі артып келе жатқанымен, нашақорлық туралы ақпараттық, профилактикалық жұмыстар көбіне ірі қалалармен шектеледі. Нәтижесінде ауыл жастары да әлеуметтік желілер арқылы есірткіге қызығып, қол жеткізуге тырысады, бірақ оларға көмек қолы дер кезінде жетпейді. 2023 жылы тіркелген нашақорлық фактілерінің 38%-ы ауылдық жерлерге тиесілі болған. Сондықтан бұл аймақтарда арнайы жылжымалы топтар, наркологтар мен әлеуметтік қызметкерлерден тұратын мобильді бригадалар жұмыс істеуі тиіс.
Болашақта нашақорлықпен күресте цифрлық технологиялардың да рөлі арта түседі. Бұл бағытта Қазақстанда бірыңғай деректер базасы, тәуекел тобындағы жастарды ерте кезеңде анықтайтын алгоритмдер, онлайн-кеңес беру және қашықтан оңалту платформаларын енгізу қажет. Бұл әсіресе шалғай аудандар мен ресурсы шектеулі отбасылар үшін маңызды.
Жалпы, нашақорлық – бұл тек медициналық немесе қылмыстық емес, кең ауқымды әлеуметтік мәселе. Оны шешу үшін бүкіл қоғамның күшін біріктіру қажет. Қазіргі уақытта қабылданып жатқан шаралар маңызды, алайда оларды толыққанды жүйеге айналдыру үшін ғылыми негізделген тәсілдер, халықаралық тәжірибе және азаматтық қоғамның белсенді қатысуы ауадай қажет. Ең бастысы – бұл мәселеге тек зардап шеккеннен кейін емес, алдын алу кезеңінде жүйелі түрде мән беру. Бүгінгі күрес – болашақтың дені сау, белсенді, білімді ұрпағына жасалған инвестиция.
