Қазіргі жаһандық экологиялық дағдарыс жағдайында әрбір мемлекеттің басты міндеттерінің бірі – жас ұрпаққа экологиялық тәрбие беру арқылы саналы экологиялық мәдениет қалыптастыру. Бұл бағыттағы жұмыстар балабақшадан басталуы тиіс, өйткені дәл осы кезеңде бала қоршаған орта туралы алғашқы түсінікті бойына сіңіреді.
Эко-мәдениеттің мәні мен маңызы
Эко-мәдениет – бұл адамның табиғатқа деген саналы қарым-қатынасы, қоршаған ортаны қорғауға бағытталған күнделікті дағдылары мен өмір сүру салты. Экологиялық мәдениет тек біліммен шектелмейді, ол – өмір сүру философиясы. Балаларға жас кезінен бастап табиғатты аялауды, қоқысты сұрыптауды, суды үнемдеуді, жасыл желекке қамқор болуды үйрету – болашақта саналы азамат тәрбиелеудің негізі.
2024 жылы Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің мәліметінше, елімізде жыл сайын 5 миллион тоннадан астам тұрмыстық қатты қалдық шығарылады. Бұл көрсеткіштің 12%-ы ғана қайта өңдеуге жіберіледі. Осы олқылықтың басты себебі – халықтың экологиялық сауаттылығының төмендігі.
Мектепке дейінгі ұйымдардағы экологиялық тәрбиенің орны
Балабақша – баланың алғашқы әлеуметтену алаңы. Бұл кезеңде бала әлемді тануға, табиғатпен байланыс орнатуға, оны қорғау қажеттігін түсінуге бейім болады. Сондықтан экологиялық тәрбие бағдарламасы балабақшада жүйелі жүргізілуі тиіс.
Алматы қаласындағы №142 балабақшада «Жасыл әлем» атты экологиялық бағдарлама енгізілген. Бағдарлама аясында 4–6 жастағы балаларға арналған шағын бау-бақша ұйымдастырылып, балалар өз қолымен гүл отырғызып, оларды суарып үйренуде. Тәрбиешілер әр апта сайын экология тақырыбында қызықты сабақтар өткізеді.
Эко-білім беру әдістері
Экологиялық тәрбиені тиімді жүзеге асыру үшін балабақшаларда келесі әдістер қолданылады:
• Бақылау әдісі: Тәрбиешілер балалармен бірге табиғат құбылыстарын (ауа райы, өсімдіктің өсуі) бақылайды;
• Тәжірибелік жұмыстар: Балалар топыраққа дән егіп, оның өсуін күнде қадағалап отырады;
• Экологиялық ертегілер мен ойындар: «Қоқысты сұрыптайық», «Суды үнемдейік» сынды ойындар баланың ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді;
• Табиғат бұрышын ұйымдастыру: Аквариум, бөлме өсімдіктері, құстар туралы ақпараттар арқылы бала табиғатпен жақын танысады.
Ата-анамен бірлескен жұмыс
Экологиялық тәрбие тек балабақша қабырғасымен шектелмеуі керек. Ата-аналар да бұл үрдіске белсенді араласуы тиіс. Балабақшалар ата-аналармен экологиялық сенбіліктер, шеберлік сағаттары, көрмелер ұйымдастыру арқылы бірлесе жұмыс атқара алады.
Мысал:
Қарағанды облысы, Теміртау қаласындағы №6 балабақшада ата-аналардың қатысуымен «Қайта өңделетін материалдардан бұйым жасау» атты байқау өтті. Нәтижесінде балалар ата-анасымен бірге пластик бөтелкеден құс ұясы, ескі CD-дискіден күн бейнесін жасап, экологиялық қолөнерге деген қызығушылық артты.
Қазақстандағы мемлекеттік бастамалар
Мемлекет тарапынан соңғы жылдары мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында экологиялық тәрбие беру бағытына көңіл бөлініп келеді. 2023 жылы ҚР Оқу-ағарту министрлігі мен Экология және табиғи ресурстар министрлігінің бірлесуімен «Эко-балабақша» пилоттық жобасы Алматы, Астана, Шымкент қалаларында іске қосылды. Жоба аясында арнайы экопедагогтар даярланып, экобілім берудің әдістемелік нұсқаулықтары таратылды.
Бұдан бөлек, ел бойынша 500-ден астам балабақшада экологиялық тәрбиеге арналған сабақ жоспарлары жаңартылып, баланың табиғатты тануға деген қызығушылығын арттыруға бағытталған арнайы әдістемелік құралдар енгізілді.
Халықаралық тәжірибе
Шет елдерде экологиялық тәрбие балабақшадан басталатыны – қалыпты тәжірибе. Мысалы, Швеция мен Финляндия балабақшаларында «Forest school» моделі кеңінен таралған. Балалар уақыттарының көп бөлігін орманда өткізеді.
Олар табиғатпен етене өмір сүріп, күнделікті өмірдің бір бөлігі ретінде экологиялық әрекеттерге үйренеді.
Жапония балабақшаларында әр бала өзі отырғызған өсімдікке ат қойып, сол гүлге күтім жасау арқылы жауапкершілікті үйренеді. Бұл – экологиялық сана қалыптастырудың бір тәсілі.
Қиындықтар мен шешу жолдары
Экологиялық тәрбиені балабақшада енгізуде бірқатар кедергілер бар:
• Тәрбиешілердің бұл бағыттағы арнайы даярлығының болмауы;
• Материалдық-техникалық базаның жеткіліксіздігі;
• Балабақша бағдарламасының шамадан тыс жүктелуі;
• Ата-аналардың экологиялық мәдениетінің төмендігі.
Осы мәселелерді шешу үшін мына ұсыныстарды айтуға болады:
1. Эко-тәрбие бойынша тәрбиешілерге арналған арнайы біліктілік арттыру курстарын өткізу;
2. Әр өңірде пилоттық «эко-балабақшалар» желісін кеңейту;
3. Эко-дағдыларды ойынмен және практикамен ұштастыратын әдістемелік құралдар жасау;
4. Жергілікті экобелсенділерді, үкіметтік емес ұйымдарды тарту.
Болашаққа бағдар
Балабақшадағы экологиялық тәрбие – бұл еліміздің экологиялық болашағының кепілі. Егер біз балаларымызға табиғатқа деген сүйіспеншілікті кішкентайынан сіңіре білсек, болашақта экологиялық мәдениеті жоғары, қоршаған ортаны қорғайтын, жауапкершілігі мол азамат тәрбиелей аламыз.
Сондықтан да эко-мәдениетті қалыптастыру ісі – тек педагогтардың ғана емес, қоғам болып жұмылатын ортақ іс. Жас ұрпақтың санасына ерте жастан «табиғат – біздің үйіміз» деген ойды орнықтыру – әрқайсымыздың борышымыз.
«Жетісу-Ақпарат»
