«Егер сен табиғатқа қамқор болмасаң, бір күні табиғат та саған қамқор болмайды». Соңғы жылдары климаттың күрт өзгеруі, ауа мен судың ластануы, орман өрттері мен табиғи апаттар бұл сөздің маңызын еселеп арттырды. Табиғатты қорғау – тек экологтардың немесе Үкіметтің емес, әрбір азаматтың борышына айналуы тиіс. Осы тұста эко-волонтерлік қозғалыс — табиғатты сақтаудың жаңа мәдениеті мен азаматтық белсенділіктің белгісі ретінде қалыптасып келеді.
Эко-волонтерлік деген не?
Эко-волонтерлік – қоршаған ортаны қорғауға бағытталған ерікті бастамалар мен шаралар кешені. Бұл қозғалысқа қатысушылар ақысыз түрде өз уақытын, күшін, білімін экологиялық жобаларға арнайды. Еріктілердің жұмысы бір күндік сенбіліктермен ғана шектелмейді: олар ағаш отырғызады, экобілім таратады, қоқыс сұрыптау мәдениетін дамытады, экотуризмге жол ашады, табиғи апаттар кезінде көмек көрсетеді.
Эко-волонтерлік — жай ниет емес, бұл – көзқарас. Бұл қозғалыс жасыл сана мен табиғи ортаға құрмет сезімінен туады.
Қозғалыстың бастау көзі
Қазақстанда эко-волонтерлік қозғалыс соңғы 10 жылда айтарлықтай белсенділігін көрсетті. Әсіресе, 2020 жыл — Қазақстанда “Волонтерлер жылы” болып жарияланғаннан кейін, бұл бағыт жаңа қарқынмен дами бастады. Мемлекет экологиялық бастамаларға назар аударып, волонтерлік жобаларды қолдауға бет бұрды.
Мысал: 2020 жылы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі «Birge — taza Qazaqstan» республикалық экологиялық акциясын ұйымдастырды. Осы шара барысында еліміздің барлық өңірінде мыңдаған волонтер су айдындарын, ормандар мен саябақтарды тазалауға шықты. Жоба аясында 1 миллионнан астам ағаш көшеті отырғызылып, 60 тоннадан астам қоқыс жиналды.
Эко-волонтерлер не істейді?
Эко-волонтерлердің атқаратын жұмысы сан алуан. Ең басты бағыттарын атап өтсек:
•Қалдықтарды сұрыптау мен қайта өңдеуге қатысты түсіндіру жұмыстары
•Жасыл аумақтарды сақтау және көбейту (ағаш отырғызу, көгалдандыру)
•Табиғи қорықтарда экологиялық туризмді дамыту
•Қоқыстан арылту шараларын ұйымдастыру
•Мектептер мен ЖОО-да экологиялық білім беруді насихаттау
•Әлеуметтік желіде экобілім тарату, челлендждер жасау
Мысал: «Recycle BIRGE» атты еріктілер тобы Нұр-Сұлтан қаласында арнайы қалдық жинау орындарын орнатып, халықты қоқысты сұрыптап тастау мәдениетіне үйретіп жүр. Бұл бастама қазір Алматы, Қарағанды, Шымкент қалаларында да жалғасын тапқан.
Қозғалысты алға сүйреп жүрген жандар
Қазақстанда экологиялық еріктілікті насихаттап жүрген жеке белсенділер мен ұйымдар жетерлік. Олардың ішінде:
•«EcoDamu» қоғамдық қоры – эко-білім мен ағарту бағытындағы жобаларымен танымал.
•«KazEcoPatrol» жобасы – мектеп оқушыларымен бірге қоқыс жинау, ағаш отырғызу, экологиялық сабақтар өткізу арқылы танылды.
•Айзат Жиенбаева – Шымкент қаласындағы жас эко-белсенді. Ол әлеуметтік желілер арқылы экология мәселесін көтеріп, жастарды сенбіліктерге тартуда. Айзаттың бастамасымен бірнеше саябақ тазаланып, балалар алаңы орнатылды.
Университеттер мен мектептердегі экобастамалар
Бүгінде ЖОО мен мектептер де экологиялық тәрбиені жүйелі жолға қоюда. Әсіресе, университет студенттері арасында экоклубтар көбейіп келеді.
Мысал: Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың «Green Campus» жобасы аясында студенттер кампус аумағын көгалдандырып, қоқысты сұрыптау жүйесін енгізіп жатыр. Сонымен қатар, олар «Экосана» атты волонтерлер клубын ашып, аптасына бір рет экологиялық тренингтер өткізеді.
Аймақтық жобалар – ауылдан басталған қозғалыс
Эко-волонтерлік тек қалада ғана емес, ауылдық аймақтарда да дамып келеді. Мысалы, Шығыс Қазақстан облысындағы Катонқарағай ауданында мектеп оқушылары мен мұғалімдер ұлттық парктерді тазалау жұмыстарын үнемі жүргізіп отырады. Ауыл жастары өз бетімен демалыс орындарында қалдық жинап, «таза ауыл» челлендждерін ұйымдастыруда.
Экобілім – болашақ ұрпақтың санасында
Экологиялық сауаттылық – мектеп жасынан қалыптасуы тиіс. Бұл бағытта ҚР Оқу-ағарту министрлігі 2023 жылдан бастап 5-сыныптан жоғары оқушыларға арналған «Экологиялық мәдениет негіздері» электив пәнін енгізуді қолға алған.
Мысал: Алматыдағы №165 мектепте экология апталығы өтіп, оқушылар экологиялық плакаттар жасап, сенбілікке қатысып, табиғатты қорғау туралы эссе жазған. Мұндай шаралар экосана қалыптастыруда үлкен рөл атқарады.
Эко-волонтерліктің қиындықтары
Әрине, кез келген бастаманың кедергілері болады. Эко-волонтерлер де бұл жолда түрлі қиындықтарға тап болып жүр:
•Қаржылық және материалдық қолдаудың аздығы
•Ауыл-аймақта ақпараттың жетіспеушілігі
•Тұрғындардың бейқамдығы
•Заңнамалық қолдаудың жеткіліксіздігі
Алайда бұл қиындықтарға қарамастан, эко-волонтерлердің саны артып келеді. Себебі бұл – жүректен туған қозғалыс.
Мемлекет не істеп жатыр?
Экологиялық бағыттағы волонтерлікке Үкімет тарапынан да қолдау көрсетілуде. 2023 жылы ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігі мен «Qazvolunteer.kz» платформасы бірлесіп, «Эко-волонтер – Жасыл ел» жобасын іске қосты. Бұл жоба аясында жастарға арналған эколагерьлер, онлайн курстар мен шағын гранттар бөлініп жатыр.
Болашақ қандай болмақ?
Экологияны қорғау – тренд емес, өмір салтына айналуы керек. Қазақстанда эко-волонтерлік қозғалыс әлі де жүйеленуге мұқтаж. Ол үшін:
•Барлық мектептерде экобілімді міндетті пән ретінде енгізу
•Эко-белсенділерді гранттармен қолдау
•Әлеуметтік желілер арқылы ақпаратты кеңінен тарату
•Жергілікті әкімдіктердің бастамаларды қолдауы қажет
Эко-волонтерлік – бұл ағаш отырғызу ғана емес, бұл – болашаққа жауапкершілікпен қарау. Қазақстанда бұл қозғалыстың негізі қаланды. Енді оны нығайтып, әр азаматқа жеткізу – ортақ міндет. Табиғат – үнсіз. Бірақ ол бәрін есінде сақтайды.
«Жетісу-Ақпарат»
