Қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық болмысы мен дәстүрі – елдің тарихи жады ғана емес, қазіргі заманғы әлеуметтік, мәдени тұрақтылықтың негізі. Ұлттық құндылықтар – ұрпақтан ұрпаққа беріліп келе жатқан тәрбие үлгісі, рухани бағыт, әлеуметтік байланыс тілі. Дәстүр – осы құндылықтардың күнделікті өмірде көрініс табуы. Алайда жаһандану үдерісі мен ақпараттық кеңістіктің жылдам өзгеруі салдарынан бұл ұғымдарға деген қатынас өзгеріп бара жатқанын көрсететін фактілер жылдан-жылға көбейіп келеді.
Қазақстан Республикасының 2021–2023 жылдарға арналған «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында жүргізілген әлеуметтік зерттеулерге сәйкес, жастардың 43%-ы ұлттық құндылық ұғымының мәнін толық білмейтінін мойындаған. Ал 15–29 жас аралығындағы респонденттердің 58%-ы ұлттық дәстүрлердің кейбірін ескірген деп санайтынын жеткізген. Бұл деректер дәстүр мен қазіргі сана арасында алшақтық бар екенін айғақтайды. Оның басты себептерінің бірі – ұлттық құндылықтар мен дәстүрлердің ресми деңгейде үнемі дәріптеліп, ал жеке адам өмірінде нақты қолданыс таппауында. Яғни, ақпарат бар, бірақ тәжірибе жетіспейді.
Мәселен, ата-анаға құрмет, үлкенге ізет, кішіге қамқор болу – қазақ тәрбиесінің іргетасы. Дегенмен, соңғы жылдары орын алған әлеуметтік жағдайлар бұл қағидаттардың күнделікті қарым-қатынаста әлсірегенін көрсетеді. Мысалы, ҚР Бас прокуратурасының 2023 жылғы есебінде ата-анасына күш көрсеткен жасөспірімдер саны 1200-ден асып кеткені хабарланды. Бұл – ұлттық тәрбиенің іргесі босап жатқанын білдіретін көрсеткіш.
Қазақ халқының дәстүрлі құндылықтарының бірі – отбасы институтының мызғымастығы. Ата-әже институты – ұрпақ тәрбиесіндегі негізгі буын. Бірақ соңғы жылдары жас отбасылардың ата-анадан бөлек тұру үрдісі артқан. ҚР Ұлттық статистика бюросының дерегі бойынша, 2024 жылы 25 жасқа дейінгі жастардың 62%-ы ата-анасымен бірге тұрмайды. Бұл жағдай әулеттік тәрбиенің үзілуіне себеп болуы мүмкін. Ата-әже тәліміне сусындамаған ұрпақ ұлттық болмысты терең сезіне алмайды.
Жастардың дәстүрден алшақтауы тіл мәселесінде де көрініс табады. Мысалы, қала жастарының арасында салт-дәстүрге қатысты сөздік қордың тым жұтаң екені байқалады. Тіл мамандары жүргізген 2023 жылғы зерттеуге сәйкес, 16–25 жас аралығындағы жастардың 37%-ы «тектілік», «имандылық», «әдет-ғұрып» сынды ұғымдардың мағынасын нақты түсінбейтінін мойындаған. Бұл – рухани дүниенің жұтаңдануының белгісі. Себебі, ұлттық сана тіл арқылы қалыптасады. Ал дәстүр – тілмен өмір сүреді.
Жалпы алғанда, қазақ халқының мәдениеті мен ұлттық дүниетанымы тек мейрам мен рәсімдер арқылы емес, күнделікті тұрмыс, өмір салты арқылы өрнектеледі. Қонақжайлық, дастарқан әдебі, киім кию мәдениеті, жермен байланыс, табиғатқа құрмет сынды ұғымдар – бәрі де ғасырлар бойы жинақталған этикалық код. Алайда бұл элементтер қазіргі урбанизация мен жаһандық мәдениеттің әсерінен көмескіленіп барады.
Мемлекет тарапынан бұл құндылықтарды сақтауға бағытталған шаралар қабылданып келеді. «Жаһандық әлемдегі қазіргі қазақстандық мәдениет» жобасы аясында 2023 жылы 350-ден астам мәдени іс-шара өткізілді. Сонымен қатар, «Ұлттық код – ұлттық мәдениет» бағыты бойынша мектеп бағдарламаларына ұлттық тәрбие курстары енгізілуде. Мәселен, «Өлкетану», «Ұлт тарихы» пәндері арқылы жасөспірімдердің туған жер мен ұлтқа деген сүйіспеншілігін арттыру көзделген. Бірақ бұл сабақтар нақты тәжірибе мен отбасындағы қолдаусыз өз нәтижесін толық бере алмайды.
Ұлттық дәстүр мен құндылықтар тек ішкі тәрбие құралы емес, елдің сыртқы саяси бейнесінің де маңызды бөлігі. Қазақстан туризм саласында ұлттық мәдениетке негізделген бағыттарды дамытуға мүдделі. «Kazakh Tourism» ұлттық компаниясының 2024 жылғы дерегі бойынша, этнотуризмге қызығушылық танытқан шетелдік туристер саны 40%-ға артқан. Әсіресе киіз үй, ұлттық тағам, ұлттық киім мен қолөнерге сұраныс жоғары. Бұл мәдени мұраны экономикалық артықшылық ретінде де пайдалануға мүмкіндік береді.
Ұлттық болмыс – тек мұра емес, ол – тірі жүйе. Егер ол жүйеге жан бітірмесек, тек сахналық сипатпен шектелсек, онда дәстүр жаңғыру емес, музейлік жәдігерге айналады. Осыған орай, ұлттық құндылықтарды цифрлық форматқа бейімдеу де маңызды. Әлеуметтік желілерде, мобилді қосымшаларда, онлайн платформаларда дәстүр мен құндылықтарды заманауи стильде насихаттау – қазіргі буынмен тіл табысудың тиімді жолы. Жастар тілімен сөйлей білу – дәстүрді сақтау емес, оны болашақпен жалғай білу.
Қорыта айтқанда, ұлттық құндылық пен дәстүр – ұлттың рухани иммунитеті. Бұл иммунитет әлсіресе, кез келген сыртқы ықпалға бой алдыру оңай. Сондықтан бұл мәселе тек мәдениет саласының ғана емес, білім беру, ақпарат, жастар саясаты мен отбасылық институттың да ортақ жауапкершілігі болуы тиіс. Дәстүр – өткеннің елесі емес, ертеңге бағыт беретін тамыр. Тамыры бар ағаш қана биікке өседі.
Ұлттық құндылықтарды сақтау – тек өткенге естелік ретінде қарау емес, оны бүгінгі күннің тынысына бейімдеу. Қазіргі заманғы өзгерістерге бейімделе отырып, дәстүр мен мәдениет те жаңа мәнге ие болуға тиіс. Өйткені қоғамның дамуы мен ұлттық ерекшеліктің қатар жүруі – өркениетті мемлекеттің белгісі. Қазақ халқының дүниетанымында рухани мұра, салт-дәстүр, тәрбиелік қағидалар мен күнделікті өмір дағдылары бір-бірінен бөлінбей, тұтас бір жүйе ретінде қалыптасқан. Бұл жүйенің ажырамас бөлігі – әдеп. Әдеп – үлкен мен кішінің қарым-қатынасы, тіл табысу мәдениеті, дау-дамайды шешу әдебі, тіпті жай амандасудан бастап, қонақ күтудің барлық көрінісін қамтиды.
Мәселен, бұрынғы қазақы ортада адамды тәрбиелі немесе тәрбиесіз деп тану оның тек сөйлеген сөзімен емес, қимыл-қылығы, отырысы, тұрысы, сөйлесу әдебімен өлшенетін. Бүгінде бұл өлшемдерге көп жағдайда немқұрайлы қаралып келеді. Мәдениеттілік ұғымы батыстық стандартпен өлшеніп, қазақы мінездің терең мағынасы ескерусіз қалуда. Мысалы, жастар арасында «шектен тыс сыйластық – әлсіздік», «үнсіздік – төмендік», «жасы үлкенге жол беру – артта қалушылық» деген көзқарас қалыптасып бара жатқанын байқауға болады. Бұл – ұлттық тәрбие жүйесінің жастар санасындағы орнын жоғалта бастағанын білдіретін белгі.
Қазақы танымда әрбір әрекеттің астарында мән жатқан. Баланы бесікке бөлеу – ананың қамқорлығы мен ұрпақ жалғастығын меңзесе, бата беру – ақ тілек арқылы жас ұрпаққа жол ашу, ізгі ниет пен өмірлік бағыт сілтеу. Алайда қазіргі таңда бұл үрдістердің көпшілігі салтанатты рәсімге айналып, нақты мағынасы көмескіленіп барады. Сәбиге ат қою, шілдехана, тұсаукесер секілді салттар тек шоуға айналған тұста, олардың тәрбиелік қуаты да әлсірейді. Бұрын бұл дәстүрлер ұрпаққа тәрбие берудің ең шынайы әрі ықпалды құралы болған.
Сондай-ақ, дәстүрдің ішінде шаруашылықпен байланысты өмір салт та ұлттық дүниетанымның бөлігі. Мысалы, төрт түлікке деген көзқарас – жай ғана мал шаруашылығынан бөлек, экожүйеге, табиғатқа, тіршілікке деген көзқарас ретінде қалыптасқан. Малдың жайын білетін, жыл маусымдарын танитын, шөптің қасиетін ажырататын халықтың тірлігі – бүгінгі күннің экологиялық құндылықтарымен де үндес. Алайда бүгінде бұл біліктілік қалалық ортада жоғалып барады. Балалар табиғатқа тек демалыс орны ретінде қарап, тіршілік көзі ретінде қабылдай бермейді. Табиғатпен байланысы үзілген ұрпақ, түптеп келгенде, өзінің түп-тамырынан да алшақтайды.
Ұлттық киім, ұлттық тағам және қолөнер де – құндылықтың көрінісі. Бірақ олар тек мерекелік жиындарда немесе сахнада ғана орын алатын нәрсеге айналмауы тиіс. Қазақы шапан, камзол, сәукеле, тақия – тарихтың бейнесі ғана емес, бүгінгі сән әлеміне де бейімделіп енгізуге болатын символдар. Қолөнершілер қауымдастығының дерегіне қарағанда, соңғы үш жылда ұлттық нақыштағы киімге сұраныс артқан, бірақ бұл сұраныстың 80%-ы тек бір реттік фотосессиялар мен той-жиындар үшін екен. Күнделікті мәдени кеңістікте ұлттық стиль көрініс таппаған жағдайда, ол тек формальды көрініске айналады.
Білім беру жүйесі де ұлттық дәстүр мен құндылықты сіңіруде шешуші рөл атқарады. Мектеп оқулықтарында қазақ халқының салт-дәстүрі мен наным-сенімдері тек тарихи мазмұнда ғана баяндалады. Алайда олардың әлеуметтік-психологиялық және рухани негіздері, қазіргі заманмен байланысы жеткілікті түсіндірілмейді. Бұл жастарда “бұл бұрынғының ғана еншісі” деген ойдың қалыптасуына себеп болады. Сондықтан білім беру мазмұнында дәстүрдің функциясы мен қазіргі адам өміріндегі орнын нақты мысалмен түсіндіру маңызды. Балаларға «Шаңырақ не үшін қасиетті?», «Наурызда дәм татудың мәні қандай?», «Ұлттық тағамдар денсаулыққа қалай әсер етеді?» деген сұрақтар арқылы құндылыққа прагматикалық тұрғыдан келуге жол ашылады.
Соңғы жылдары ұлттық идеология саласында «заманауи қазақ болмысы» ұғымы жиі қолданыла бастады. Бұл ұғым дәстүрлі сана мен қазіргі технологиялық даму арасындағы тепе-теңдікті сақтауға бағытталған. Яғни, жасанды интеллект пен цифрлық мәдениет дәуірінде өмір сүретін ұрпақтың ұлттық ерекшелігін сақтап қалу үшін дәстүрлерді қайта жаңғыртып қана қоймай, оны заманауи форматта қайта айту қажет. Мысалы, TikTok платформасында қазақи құндылықтарды танымал етіп жүрген блогерлер саны артып келеді. Бұл – жақсы нышан, бірақ мұндай бастамаларды жүйелі түрде қолдамаса, олардың ықпалы қысқа мерзімді болуы мүмкін.
Жастардың бос уақытын ұлттық құндылықтарға негізделген форматта ұйымдастыру да маңызды. Қазіргі таңда урбанизацияланған ортада жастардың уақытын тиімді өткізу алаңдары жетіспейді. Жастар сарайлары, этномәдени орталықтар мен ұлттық ойын түрлеріне арналған клубтар өте аз. Мәселен, көкпар, тоғызқұмалақ, асық ату, бәйге сынды ұлттық ойындар тек спорттық жарыс ретінде емес, әлеуметтік ортаны қалыптастыратын құрал ретінде де қарастырылуы тиіс. Ұлттық спорт федерацияларының мәліметінше, 2024 жылы республика бойынша ұлттық спортпен тұрақты айналысатын жастар үлесі 7%-дан аспайды. Бұл көрсеткішті арттыру үшін инфрақұрылым, насихат және оқыту жұмыстары кешенді түрде жүргізілуі тиіс.
Ұлттық құндылықтар мен дәстүрлер тек мәдениет және тарих саласының шеңберінде қалмай, әлеуметтік саясаттың, жастар ісінің, отбасы институтының, цифрлық білімнің, БАҚ-тың басты бағытына айналуы керек. Себебі қазіргі буын дәстүрді тыңдауға емес, көруге және сезінуге бейім. Демек, олармен дәстүр тілінде емес, тәжірибе тілінде сөйлесу қажет. Дәстүрдің мәні – тек сақтау емес, қолдану. Егер ол қолданылмаса, біртіндеп ұмыт болады. Ұлттық құндылықтар – қоғамның ішкі тұтастығы мен рухани тірегін қамтамасыз ететін басты фактор. Ал бұл тірек әлсіреген сайын сыртқы әсерлерге қарсы тұру қиынға соғады.
Ұлттық құндылықтар тек адам мен қоғам арасындағы байланыс емес, ол – ұлттың тарихи жады мен болмысын сақтап қалатын рухани механизм. Қазақ халқы үшін бұл құндылықтар өмірдің әр саласында көрініс тапқан: тұрмыста, тәрбиеде, нанымда, еңбек қатынасында, жермен, табиғатпен қарым-қатынаста. Қазіргі жаһандану заманында бұл жүйе сыртқы ықпал мен ішкі немқұрайлықтың қысымына ұшырап отыр. Алайда дәстүрден бас тарту – өзімізді жоғалту деген сөз.
Бір мысал ретінде еңбек пен кәсіпке деген ұлттық көзқарасты алуға болады. Бұрынғы қазақ баласын еңбекке баулу “еңбек – ерлік, бейнет – береке” қағидатымен жүргізілетін. Жастайынан жылқы қайыру, мал бағу, үй шаруасына араласу – тәрбие процесінің ажырамас бөлігі еді. Бұл тек тіршілік ету тәсілі емес, жауапкершілік пен тәртіпке баулитын әдіс болатын. Қазіргі таңда еңбекке көзқарас өзгере бастады. Жастардың басым бөлігі ақыл-ой еңбегін таңдауға тырысады, бұл — заман талабымен түсіндірілуі мүмкін. Алайда қолөнер, мал шаруашылығы, ауыл кәсібі, ұлттық тағам өндіру сияқты салалар жастар арасында жеткілікті беделге ие емес. ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2024 жылғы дерегіне сәйкес, ауылдағы жастардың 70%-дан астамы мал шаруашылығын кәсіп ретінде қарастырмайды. Бұл – дәстүрлі шаруашылықтың беделі төмендегенін көрсететін көрсеткіш.
Ұлттық құндылықтар жүйесі отбасы құрылымында ерекше рөл атқарады. Ата-ананың беделі, отбасылық кеңес, үлкеннің батасы, көп балалы болу, отбасылық ынтымақ – бәрі де ұлттық тәрбие моделінің тірегі болған. Қазіргі таңда бұл құрылым да өзгеріске ұшырауда. 2024 жылы Қазақстанда тіркелген 100 некенің 29-ы ажырасумен аяқталған. Ұлттық статистика бюросының есебіне сүйенсек, ажырасқан отбасылардың 45%-ында ортақ бала болған. Бұл қоғамда отбасылық құндылықтар әлсіреп, оның орнына жеке бас еркіндігі мен материалдық мүдде алға шығып жатқанын білдіреді.
Дәстүрлі қазақ қоғамында ер бала мен қыз бала тәрбиесінің айырмашылығы ерекше ескерілетін. Ер бала – болашақ ел иесі, шаңырақ иесі, жауапкершілік иесі ретінде тәрбиеленсе, қыз бала – ұрпақ тәрбиешісі, шаңырақтың жылуы, ұрпақ жалғастырушы ретінде қалыптасқан. Бұл гендерлік теңсіздік емес, керісінше, жаратылысқа сай міндет пен рухани жауапкершілікті бөлісу болатын. Қазір бұл тәрбие үлгісі заман талабына сай бейімделмей қалды. Жаһандық медиа контент, әлеуметтік желілердегі батыстық үлгілер, гендерлік рөлдердің өзгеруі салдарынан дәстүрлі гендерлік ұстанымдар жастар арасында түсініксіз көрінеді. Оның салдары – отбасы құндылықтарының көмескіленуі, ер мен әйел арасындағы рухани тепе-теңдіктің бұзылуы, отбасылық жауапкершіліктің әлсіреуі.
Қазақ халқының рухани өмірінде ислам дінінің де орны ерекше. Ислам діні мен ұлттық дәстүр бір-бірімен қабысып, біртұтас дүниетаным қалыптастырған. Мұсылмандық танымдағы адалдық, сабыр, кешірім, ынсап, үлкенге құрмет сынды құндылықтар қазақ қоғамының мәдениетіне сіңіп кеткен. Дегенмен, соңғы онжылдықта дәстүр мен дінді қарама-қарсы қою әрекеттері жиі кездесіп жүр. Бұл — ұлттық тұтастыққа қатер төндіретін тенденция. Өйткені қазақтың дін ұстану үлгісі — ұлттың рухани келбетімен астасқан, төзімділік пен сабырлыққа негізделген. Ұлттық тәрбие мен дін тәрбиесі қатар жүргенде ғана тұлға толық қалыптасады.
Жалпы ұлттық құндылықтарды сақтауда БАҚ пен интернет ресурстардың рөлі күн санап артып келеді. Қазіргі жастар ақпаратты дәстүрлі әдіспен емес, TikTok, Instagram, YouTube арқылы қабылдайды. Сондықтан салт-дәстүрді, ұлттық болмысты осы алаңдарда тартымды әрі мазмұнды етіп насихаттау қажет. Мысалы, отбасылық өмірді, бала тәрбиесін, ұлттық тағам дайындауды, ұлттық ойындарды, қолөнерді үйрететін видеоконтент жасау арқылы дәстүр күнделікті өмірге қайта енгізілуі мүмкін. Әлеуметтік желі — жау емес, құрал. Құндылықтар соғысында кім ақпаратты дұрыс ұсына алса, сол жеңіске жетеді.
Сонымен қатар, ұлттық дәстүрді урбанизация жағдайында бейімдеп сақтаудың жолдарын қарастыру керек. Қалада өскен бала атқа мінбесе де, салтты білуі тиіс. Киіз үйде тұрмаса да, оның құрылымының мәнін түсінуі керек. Ет жеп өспесе де, қонақ күту әдебінен бейхабар болмауы қажет. Бұл үшін урбанистік ортада дәстүр мен мәдениеттің тірі көріністерін көбейту қажет: ұлттық стильдегі кафелер, этнобұрыштары бар мектептер, қолөнер орталықтары, этнофестивальдер, қазақи стильдегі отбасылық клубтар – осындай тәжірибелік алаңдар ұлттық болмысқа деген қызығушылықты оятады.
Дәстүрге бейімделген жаңа технологиялық жобалар да пайда болуы керек. Мысалы, балаларға арналған ұлттық ертегілер мен аңыздарға негізделген мобильді ойындар, ұлттық киім үлгілерін қолдану арқылы жасалатын анимациялар, қазақ музыкасы мен ұлттық аспаптармен жұмыс істейтін интерактивті платформалар арқылы дәстүр мен технологияны ұштастыру мүмкін. Бұл – рухани жаңғырудың шынайы үлгісі болар еді.
Ұлттық құндылықтар жай ғана тарих немесе символ емес – олар тірі жүйе. Бұл жүйе жұмыс істеуі үшін, ол адамның өмір сүру салтымен қабысып жатуы керек. Тек бір реттік мереке немесе сахналық қойылым арқылы емес, нақты өмірлік тәжірибеге айналса ғана ұрпақ санасында орнығуы мүмкін. Ауыл мен қала, ескі мен жаңа, дәстүр мен технология – бұл қарсы ұғымдар емес. Қайта, оларды бір-бірімен ұштастыру арқылы ғана ұлттық болмыс заманауи қоғамда өміршең бола алады.
Қазақ халқының ұлттық құндылықтары – ғасырлар бойы қалыптасқан рухани-мәдени код, ұлттың болмысын айқындайтын ішкі өзегі. Бұл жүйе халықтың дүниетанымын, өмір салтын, тәрбие мен өнегені, әлеуметтік мінез-құлық пен ортаға бейімделу моделін тұтастай қамтиды. Алайда қазіргі жаһандану дәуірінде бұл жүйе сын-қатерге ұшырап, құндылықтық трансформация кезеңін басынан өткеруде. Ұлттық сана мен жаһандық ықпал арасында тепе-теңдік сақтай алмаған қоғамдар біртіндеп рухани жұтаңдыққа ұшырайды. Мұндай жағдайда дәстүрді сақтау ғана емес, оны қайта тірілту, мазмұндық тұрғыдан байыту, жаңа формада ұсыну – уақыт талабы.
Бүгінде дәстүр мен ұлттық құндылықтар тек тарихи дерек немесе фольклор емес, ол – қоғамдық өмірдің барлық саласына әсер ететін стратегиялық ресурс. Әлеуметтік тұрақтылық, ұрпақ сабақтастығы, отбасылық институттың беріктігі, еңбекке құрмет, тіл мен ділдің сақталуы, дін мен дүниетанымның үндестігі – бәрі де осы ұлттық құндылықтар жүйесіне негізделеді. Сондықтан бұл жүйені қалпына келтіру – тек мәдени мәселе емес, ұлттық қауіпсіздіктің де бір тармағы.
Жастар арасындағы дәстүрге қызығушылықтың әлсіреуі – олармен тіл табыса алмаудың, олар үшін өзекті форма ұсынбаудың салдары. Бұл ретте дәстүр мен мәдениетті заманауи формада жеткізудің тәсілдерін қалыптастыру аса маңызды. Технологиялық дәуірде ұлттық құндылықтар виртуалды ортада да тіршілік етуге бейімделуі тиіс. Цифрлық археология, этноанимация, мобильді қосымша, деректі фильмдер, әлеуметтік желідегі креативті контент – дәстүрдің жаңа өмірі осы алаңда қалыптасады. Егер дәстүр қолданылмаса – ұмытылады. Егер ол заманға сай ұсынылмаса – теріс түсініледі.
Сонымен қатар, ұлттық құндылықтардың маңызын тек мәдени өлшеммен емес, әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан да бағалауға болады. Мәселен, ұлттық тағам, ұлттық киім, қолөнер, этнотуризм салаларындағы кәсіпкерлік – дәстүрді тірілтудің әрі халықтың әл-ауқатын көтерудің де жолы. Осы бағытта мемлекеттік қолдау, білім беру жүйесіне ұлттық мазмұнды енгізу, медиа кеңістіктегі үлгілерді қалыптастыру, урбанистік ортада этноэлементтерді көбейту – дәстүрдің жаңа тынысын ашады.
Қазақ қоғамы талай сыннан өткен, әр заманға бейімделе білген ұлт. Біз үшін ұлттық болмыс – тек ата-бабалар аманаты емес, қазіргі ұрпақтың да рухани қалқаны. Бұл қалқаннан айырылған ұлт сыртқы ықпалға қарсы тұра алмайды, ішкі бірлігі мен болашақ бағдары бұзылады. Сол себепті ұлттық дәстүрлер мен құндылықтарды сақтап қана қоймай, оларды қоғамның белсенді тетігіне айналдыру – ұлт ретінде өміршең болудың басты шарты.
Ұлттық құндылық – өткеннің қалдығы емес, болашақтың іргетасы. Дәстүрді тірілту – жаңғырудың бастамасы. Ал жаңғыру – жадыны жаңарту, рухты бекемдеу, түп-тамырмен байланыс орнату деген сөз. Осы жолда әрқайсымыздың рухани жауапкершілігіміз бар. Ұлттың құны – оның құндылығында. Құндылық жоғалса – халық бейнеден, ұрпақ мағынадан, мемлекет тіректен айырылады. Сондықтан дәстүр – өткенге тағзым ғана емес, келешекке бағытталған әрекет болуы тиіс.
