Редакциямызға келіп түскен оқырман хаттарынан байқағанымыз – моральдық зиян мәселесі көпшілікті алаңдатып отыр. Осы тақырыпты тереңірек ашу үшін біз Алматы қаласы Жетісу аудандық сотының судьясы Б.Тұрысовпен сұхбаттасып, мәселенің түпкі мән-маңызына үңіліп көрдік.
– Моральдық зиян деген ұғымды қарапайым тілмен қалай түсіндіруге болады?
– Бұл адамның жан күйзелісі, ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келуі, бостандығы немесе денсаулығына байланысты рухани азап шегуі. Көп жағдайда ол материалдық түрде көрінбейді, бірақ адамның психологиялық күйіне, өмір сапасына едәуір әсер етеді.
– Қандай жағдайларда моральдық зиянды өтеу туралы сотқа шағымдануға болады?
– Мысал келтірсем: жұмыстан заңсыз шығару, жалған ақпарат тарату, әділетсіз жаза қолдану, жалақыны кешіктіру секілді әрекеттер – бәрі моральдық зиянға жатады. Ең бастысы – бұл әрекеттер адамның заңмен қорғалған құқықтарына нұқсан келтіруі керек.
– Азамат сотқа қандай дәлелдермен жүгінуі тиіс?
– Дәлелдер әртүрлі болуы мүмкін: куәлардың айғақтары, психолог немесе дәрігердің қорытындысы, ұйым ішіндегі жазбаша шағымдар мен жауаптар. Яғни, жәбірленуші өз жан азабын нақты құжаттармен немесе куәлікпен растауы тиіс.
– Сот өтемақы сомасын қалай анықтайды?
– Бұл – өте күрделі процесс. Біз адамның тартқан жан немесе тән азабының деңгейін, моральдық құқықтарының маңыздылығын, зиян келтірушінің кінәсінің сипатын және материалдық жағдайын ескереміз. Ең басты қағидалар – әділдік пен ақылға қонымдылық.
– Өтемақы сомасы нақты белгілене ме?
– Жоқ, моральдық зиян үшін нақты бекітілген сома жоқ. Әр іс жеке қаралады. ҚР Азаматтық кодексінің 952-бабына сәйкес, моральдық зиян тек ақшалай өтеледі. Талапкер өз талабын нақты сомамен көрсетеді, ал сот оны орынды деп тапса – қанағаттандырады.
– Қорытындылап айтсақ, азаматтар қандай жағдайда әрекет етуі керек?
– Егер адам өз құқықтарының бұзылғанын сезсе, үнсіз қалмасын. Заң – азаматтың жағында. Ең бастысы – өз құқығыңды білу және оны қорғаудан қорықпау.
– Ашық әрі маңызды ақпаратпен бөліскеніңіз үшін рахмет!
– Рақмет, құқықтық сауатты арттырып, әділеттілік үшін бірге жұмыс істейік.
Фото: astana.sud.kz
