Шежіресі мен тарихының тарауында құндылық ізі сайрап жатқан қазақ халқының өмірімен, тұрмысымен бірге жетіліп, күнделікті тіршілігімен біте қайнасып келе жатқан қолөнердің өзі – тәрбие көзі. Қолөнер бұйымы әсемдігі, өрнегі, зерімен адамдарға рухани күш құяды, ләззат сыйлайды. Анықтап қараған жанға қолөнер туындыларындағы ұлттық нақышқа толы зер мен ою-өрнек, оның орналасуы адамзат дүниесінің табиғатпен біте қайнасқан қарым-қатынасын, көңіл-күйін, жан дүниесіндегі тылсымын сыр қылып шертетіндей құпияға толы.
Осынау құпияға толы дүниенің сынын ғасырлар бойы кетірмей, сырын ұшырмай аялап ұстап, жәдігер ретінде сақтап келеміз. Бүгінгі таңда музейлерде тұрған қолөнер туындылары қатарына балбал тастан бастап, қыш құмыралар, найза ұштары, қару-жарақ, тұрмыстық заттарға дейін жатады. Мұның бәрі бабаларымыздың қолынан шыққан дүниелер. Яғни, қазақ қолөнерінің түпкі бастауы ретінде балбал тастар мен руна жазуы мөрленген тастарды, Күлтегін-Тоныкөк жазбаларын да алып қарауға негіз бар.
Рас, қолөнер шеберлері табиғат сұлулығын өнер туындыларына арқау еткен. Өнер туындыларының бет-бедеріне ширатыла түскен ғажайып өрнек, зер мен нақтылы бір дүниеге бағытталған нақыштар өзгеше бір тілмен ақтарыла сыр шерткендей әсер қалдырады.
Қазақ қолөнерінің түрі, сапасы, өрнегі, бояуының түпкі тарихы көшпелі өмірмен тығыз байланысты. Шебердің қолынан шыққан бұйымдар күнделікті тіршілікпен қатар сол заманның ортақ қолөнер мәдениетінің баға жетпес үлгісі екенін этнографтар айрықша атап өтсе, қазақ жалпы қолөнерді бағалаған халық екенін сөз мәйектерінен де аңғаруға негіз бар. Мәселен, «Шебердің қолы ортақ» дейді халқымыз. Яғни, шебер адам қашанда ұлтқа пайдасы тиетін, халықтың сұранысына сай дүниені жасаушы, дәстүрлі дүниелерді жаңғыртушы адам есебінде болған. Сондықтан да саусағынан өнер тамған, ағаштан, темірден түйін түйген адамдар қоғамның сұранысындағы маман ретінде бағаланған.
Шындығына келгенде, нағыз шеберлікке жету үшін табандылық, іскерлік, талғампаздық, білім қажет. Шығармашылық ізденіс үстіндегі халық шеберлері тұрмысқа қажетті қолөнердің алуан түрін ойлап тапты. Өз ұрпағының «сегіз қырлы, бір сырлы», өнегелі, өнерлі болып өсуін мақсат еткен ата-бабамыз өз бойындағы бар асыл қасиеттерін ұрпақтан ұрпаққа үйретіп келген.
Мұрасы ұрпағына мирас болған елдің дәстүрлі өнері сол жұрттың ғасырлар бойы бастан кешкен өмір салтының, таным-түсінігінің айғағы, жарқын көрінісі екеніне ешкім шек келтіре қоймас. Ендеше, жастар жаңа заман талабына сай өз тағдырын өзі шешуге қабілетті, нарықтық жағдайда алдындағы мақсатын анықтай алатын білім алуы тиістігін ескере отырып, бабалардан қалған бай мұраның тарихы мен шежіресін танып білуге міндетті екенін де еске саламыз. Тек танып-біліп қана қоймай, қолөнер шеберлігіне де машықтануы тиіс. Яғни, бұрындары болатын еңбекке баулу секілді пәндік сабақтарды саралап, шеберханалар мен арнайы сыныптарда теориялық тұрғыда түсіндірілген білімді іс-тәжірибеде қолдана білген абзал. Бұл ретте заманауи түрде салынып, жаңғыртылып жатқан мектептерде арнайы сыныптар бар екенін де атап өткен жөн.
Саналы тәрбие мен сапалы білім алған ұрпақ елдің болашағын жарқын етеді. Бұл орайда ұлттық өнер мұраларын сақтап, сұрыптап, қазіргі уақытта сәнді етіп, мәдениетімізді қолданбалы сәндік қолөнермен өркендетуі де жас ұрпақ жауапкершілігінде. Ендеше, еркін еліміздің ертеңі ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениетіне, саналы ойлау қабілеті мен біліміне, іскерлігі мен кәсіби шеберлігіне байланысты екенін ескеріп, қолөнер де тәрбие көзі екенін ұмытпауымыз қажет.
Айман ИДРИСОВА,
№5 М. Ломоносов атындағы орта мектеп-лицейі көркем еңбек пәнінің мұғалімі
Талдықорған қаласы
