Оқи отырыңыз
Қара тасқа қашалған қатпар-қатпар тарихы бар қазақ ауылдары қаншама? Түгін тартсаң түбінен көненің көмескіленіп қалған жақұтын көретін, неше ғасыр шаң басып жатса да, өзінің құндылығын жоймайтын қайран қара жер. Тарихтың шаңын бір сүртіп жіберіп, жарқыраған күйінде келер ұрпақтың алдына жайып беру – бүгінгінің парызы. Өткенін біліп, келешегін бағдарлаған жас өреннің, сан ғасырлық тарихтың тереңіне бойлап, туған жерге деген сүйіспеншілігі одан ары арта түсетіні анық. Міне, сондай берекесі мен бірлігі жарасқан, ынтымағы тасып, өрісі өркендеген тарихы бір емес, бірнеше кітапқа жүк болатын Сарқан ауданы тоқсан жасқа келіп отыр.
Еңсесі биік Екіаша
Сарқан ауданының тоқсанжылдық мерекесі кең көлемде аталып өтті. Аудан орталығы Сарқан қаласынан бастау алған мерекелік шара түс аумай Екіаша ауылына ауысты. Таң сәрімен ауданға ағылған қонақтардың қарасы көп. Туып-өскен жерінің мерекесіне ортақтасқан азаматтардың дені осы ауданнан еңбек жолын бастап, түрлі лауазымды қызметтерді атқарғандар. Келген қонақтарды аудан әкімдігінің қызметкерлері күтіп алып, үлкен құрмет көрсетті. Келген қонағына жалғыз атын сойып беретін ағайынның ықыласы мен кең пейілін көріп, біздің ұлт болып ұйысуымыздың өзі осы бірлігіміз бен қонақжайлығымыздың арқасы ғой деп іштей ой түйесің. Ақжарқын көңілдерімен шаттыққа бөленген қонақтар тойдың басын өткенге тағзым жасап, құрмет көрсетуден бастады. Аудан активімен бірлескен жұрт ұлы тұлғамыздың бірі, Сарқан ауданының тумасы М. Тынышпаевтың ескерткішіне гүл шоғын қойды. Ұлы тұлғаға тағзым жасаған қонақтар тау бөктерін жағалап, Екіаша ауылына қарай жол тартты. Жүйткіген көліктер тіз қатар тізіліп, ауылға кіргенде құдды бір көш керуені келгендей ой қалдырды. Мұнда да аңқылдаған ағайын құдасын күткендей қоғадай жапырылып, келген кісілердің алдынан шығып, қошеметпен қарсы алды. Әжелер шашуын шашып, қадірменді ақсақалдарымызға жеті нанын ұсынып, ілтипат білдірді. Ауылдың көркі келген жұрттың мерейін асырды. Тойға сыланған сұлудай бұрынғыдан да құлпырып кеткен. Екіаша ауылының тұрмысы келіскен, әлеуметтік жағынан алға озған ауылдардың бірі екен. Ауылдық Мәдениет үйінің алдына аудандық кітапхананың көрмесі қойылған. Аудандық кітапхана қызметкері Айжан Сәбитова осы өңірден шыққан ақын, жазушы, қоғам қайраткерлерінің туындылары мен суреттері ілінген көрмені келген қонақтарға таныстырды. Мұнан кейін шара Мәдениет үйінде ғылыми-теориялық конференциямен жалғасты.
Конференцияның ауқымы өте кең. Ежелден тарихи құндылықтарға бай Сарқан ауданы жайлы ауыз толтырып айтатын деректер көп болды. Бірінші болып ортаға аудандық «Сарқан» газетінің бас редакторы Жомарт Игіман шығып, баяндама жасады. Тоқсанның сеңгіріне шыққан Сарқан ауданының өткені кеудеңді мақтанышқа бөлесе, бүгінгісі жаныңды жадыратады. Ауданның топырағынан елдің қошеметіне бөленген тұлғалар көп шыққан. Олардың көш басында қазақтың шежіресін тізбектеген М. Тынышпаев, әлем музыкасына үн қосқан Мұқан Төлебаев пен Еркеғали Рахмадиев, кино өнерінің майталманы Құман Тастанбеков, жауырыны жер иіскемеген Әбілсейіт Айханов пен Аманжол Бұғыбаевтың өмір жолынан қысқаша деректер келтіріп, бүгінгі ауданның жетістігіне тоқталды.
Бұдан кейін І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің оқытушылары Сайлау Қожағұлов, Қарлығаш Сарыбасова, өлкетанушы Еркін Тоқпанов сөз алып, нақты деректерді келтіре отырып аудан жайлы сөз қозғады. Бірі өлкенің тарихи құндылықтарын тізбектесе, Қарлығаш Сарыбасова тарихи атауларға тоқталды. Ғылыми-теориялық конференцияның баяндамашыларынан кейін ортаға аудан әкімі Ерғазы Қошанбеков шығып, мерекеге жиылған қонақтарды тоқсанжылдық мерекемен құттықтады. Сөз соңында конференцияда тағылымды деректерді келтіріп, ғылыми зерттеу жасаған жоғары оқу орындарының мұғалімдеріне естелік сыйлықтар табыс етті. Сонымен қатар, асылдың сынығы, аудан ғана емес, күллі Алаштың мақтанышына айналған М. Тынышпаевтың немересі Елена Тынышпаева, Кәкімжан Қазыбаевтың зайыбы Орынша Қарабалина, облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Ермек Келемсейіт, Райхан Қапышқызының иығына шапан мен камзол жауып, аудан әкімдігінің атынан ыстық ықыласын білдірді. Қошеметке ие болған облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Ермек Келемсейіт жүрекжарды тілегін білдіріп, ауданға естелік ретінде қанатты қыранның мүсінін сыйға тартты. Одан кейін Орынша Қарабалина мен Елена Тынышпаева сөз сөйлеп, жерлестерін бүгінгі мерейтойымен құттықтады. Сонымен қатар, өз ұлдарын ұлықтап, асыл тұлғаларын кейінгі жастарға үлгі етіп, үнемі қолдап жүрген Сарқан ауданының басшыларына алғысын білдіріп, тойдың шашуы ретінде ақшалай сыйлық және кітап табыс етті.
Ғылыми-теориялық конференциядан кейін айтысқа кезек берілді. От ауызды, орақ тілді он ақын жыр додасына түсті. Талай додада жүлденің алдын бермей жүрген облыстың он ақыны Екіаша ауылын дүбірге бөледі. Бір-бірін жыр жебесімен нысанаға алып, шынайы әзілдерімен түйреп отырды. Әсіресе, Жамбыл ауданынан келген Айдана Қасабек пен қараталдық Бүркітқазы Әділбектің айтысы нағыз қыз бен жігіттің айтысы болды. Құрамды сөз, әдемі әзіл, шымыр ұйқастарымен өрнектеген екі ақын көпшіліктің мерейін асырды. Бірінші айналымда үздік деп танылған төрт ақын екінші айналымға өтті. Сонымен бас жүлдені сарапқа салған Айдана мен ескелділік Қазыбек Жеңісханның өнері көпке үлгі болардай. Қыз баласы болса да жастайынан ат құлағында ойнап, саятшылық өнерді жанына серік еткен Айдана қыздың әзілдері жиылған жұртты күлкіге қарық қылды. Тіпті, өршіл мінезімен қайраттылық танытып, қарсыласы Қазыбекті отты жырымен түйреп алған кездері де көп. Екеуара әзілді айтыс ұйымдастырған қыз бен жігіт жыр додасының үстінде бір-біріне ғашықтық сезімдерін де білдіріп, соңында Қазыбектей ержүрек жігіт айдай сұлу Айдананы үйіне келін етіп түсіруге уағдаласты. Мұндай кереметті айтыс үстінде алғаш рет көрген халық риясыз қошеметін білдіріп, әжелер жағы сахнаға шашу шашып жіберген жайт та болды. Кім біледі, мүмкін әзіл, мүмкін рас. Әйтеуір ел өнер мен өмір жолында бақтары жансын деген тілек тіледі. Төрт сағатқа созылған жыр додасында бірінші орынды Айдана Қасабек жеңіп алса, екінші орын ескелділік Қазыбек Жеңісханға бұйырды. Үшінші орынды ақсулық Қанат Боқан алды. Айтысқа қатысқан барлық ақынға сый-сияпат табысталды. Жеңімпаздарды «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы Дәурен Қуат құттықтап, марапаттады. Осылайша Екіаша ауылындағы ауданның тоқсанжылдық мерекесінің бірінші күні айтыс өнерімен түйінделсе, кешқұрым Аманбөктер ауылында өнер жұлдыздарының ән кешімен жалғасты.
Мерей шалқыған күн
Саялы Сарқанның мерейтойы екінші күні Аманбөктер ауылынан басталды. Шараның негізгі бөлігі осы жерде ұйымдастырылды. Екі таудың ортасына орналасқан Аманбөктер ауылы келген қонақтарды шуағын шашқан арайлы күнмен қарсы алды. Бір күн бұрын таудың қатқыл мінезіндей үскірігімен бір тербетіп алса, келесі күні жайдары мінезін жайып салып, көк шалғын жайлаудың үстінде мамыражай күйге бөледі. Таудың етегіне тіз қатар тігілген ақ шаңқан қазақ үйлер адамның жанын серпілтіп, тынысын ашады. Кимешегін киген аналар қазан көтеріп, ақ жаулықты жеңгелер жағы шай құйып мәре-сәре болып жүр. Сұлулығына сымбаты жарасқан арулар жайлау үстін әуезді әнмен бірге билетіп жібергендей күй қалдырады. Рас, қазақтың күмбірлеген күйімен өлең шөбі ырғалып, құдды бір дала билеп тұрғандай әсер қалдырады. Осындай әдемі көріністің шырайын одан ары ашқан салтанатты жиынға облыс әкімінің бірінші орынбасары Лаззат Тұрлашов қатысты. Лаззат Махатұлы салтанатты жиын басталмас бұрын ауданның әлеуметтік-экономикалық өсу деңгейін көрсететін көрмені аралап өтті. Ауданның жетістігі мен даму деңгейі жайлы аудан әкімі Ерғазы Қошанбеков таныстырып өтті. Онда мал шаруашылығын дамыту жұмыстары бойынша ауданда өсіріп жатқан сүтті, етті бағыттағы асыл тұқымды сиырлар мен қойларды көрді. Одан кейін ауданда қызмет істеген басшылар мен Сарқан ауданынан түлеп ұшқан тұлғалардың өмірі жайлы қойылған көрмені аралады. Сонымен қатар, аудандағы көрікті жерлерді мекен ететін аң-құстар жайлы қойылған көрмені және ауданда өндірілетін өнімдерді де аралап көріп, жақсы баға берді. Осыдан кейін салтанатты жиын басталды.
Бірінші болып ортаға шыққан облыс әкімінің бірінші орынбасары Лаззат Тұрлашов сөз сөйлеп, Жетісуда атқарылып жатқан игі істерге тоқталды. Облыс экономикасының дамуына Сарқан ауданының қосып отырған үлесі көп екенін де тілге тиек етті. Сонай-ақ, Елбасының «Рухани жаңғыру: болашаққа бағдар» мақаласына байланысты ауданда көптеген істің атқарылғанын да айта келе облыс әкімі Амандық Баталовтың құттықтауын жеткізді. Одан кейін аудан әкімі Ерғазы Қошанбеков аудан тұрғындарын торқалы 90 жылдығымен құттықтап, ыстық ықыласын білдірді. Одан кейін мерекенің шырайын кіргізетін кезең – талай жыл ауданның дамуына қажырлы еңбегімен үлес қосқан он сегіз адамға “Сарқан ауданының Құрметті азаматы” атағы табыс етілді. Марапатқа ие болғандардың арасында ардагер ұстаз Мырзахан Қабасов, өнер қайраткері Саят Мерекеұлы, ғалым-академик Аманкелді Бекбаев, ауылшаруашылығының ардагері Жангелді Заманбеков, генерал Аманкелді Құрманғалиев, ардагер журналист Руфина Ғабайдулина бар. Құрмет пен қошеметке бөленген аудан тұрғындары өздерінің ыстық ықыласын білдіріп, облыс, аудан басшылығына алғысын айтса, жерлестерін мерекелерімен құттықтады.
Шара аудандық Мәдениет үйінің әнші-күйші қызметкерлерінің концерттік бағдарламасымен жалғасын тапты. Өткен тарихымызға шолу жасап, ауданның тумасы – ұлы тұлғаларымыздың өмірінен естелік ретінде ұйымдастырылған арнайы қойылым қойылды. М. Тынышпаевтан бастап, өнер жұлдыздары Құман Тастанбеков, Мұқан Төлебаев, Еркеғали Рахмадиев, Сара Тыныштығұлованың жүріп өткен жолдары кеңестік империя жылдарымен қабыстырылып, бүгінгі тәуелсіз қазақ елінің тарихынан сыр шертетін қысқа қойылым жиылған жұртшылықтың жүрегінен орын тапты. Артынша күміскөмей әнші Рамазан Стамғазиев пен Ұлту Қабаева әннен шашу шашып, Ұлы Даланы қайта жаңғыртқандай болды. Әсерлі ән кеші Ұлы Даланың ұлттық ойындарымен жалғасын тауып, тойға келген қонақтар мен аудан тұрғындары зор қуанышқа бөленді.
Екі күн бойы тоқсанжылдық мерекесін атап өткен Сарқан ауданының тойы көпке дейін елдің есінен әсерлі де жағымды жаңалығымен кетпейтіні анық. Той тойға ұлассын, сарқандықтар.
Ришад ТҰРҒАНБАЕВ
