Оқи отырыңыз
Еліміздің әрбір тұрғынын ойландырған латын әліпбиіне көшу мәселесі асқан жауапкершілікті талап етеді. Себебі, келешек ұрпақтың күндері арайлы болуына негізделген жаңа әліпби қазақ тілінің тамырын терең жаюына ықпал етері анық. Осыған орай қоғамдық талқылауға тап болып, кемшілігі мен мүмкіндігі айқындалған әліпбидің жаңа нұсқасы Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың назарына ұсынылды.
Бұған дейін Парламент Мәжілісінде қаралып, қоғам талқысына түскен үлгі диграф арқылы жазылуы тиіс болатын. Яғни, латын әліпбиіндегі қазақы үнді әріптер қосарланған күйде таңбаланады. Алайда барлығы 25 әріптің басын біріктірген нұсқа көпшіліктің сынына ұшырап, қоғамдық пікірге түрткі болуына байланысты жаңа әріптер қайтадан сараланып, қарапайым халыққа ыңғайлы болуы үшін апостофпен – үтір арқылы жасалды. Ақорда таратқан мәліметке қарағанда жаңа әліпбимен танысқан Елбасы қаріп ауыстыру бағытында жүргізіліп жатқан жұмыстарға қолдау көрсететінін әрі әліпби өзгертудің қажеттілігін халыққа дұрыс түсіндірудің маңыздылығын атап өтті.
Жұмыс тобымен кездесуде сөйлеген сөзінде Президент:
– Соңғы күндері қазақ тілінің жаңа әліпбиіне байланысты мәселе қоғамда қызу талқылануда. Оған көптеген адам қатысты. Латын қарпіне көшу жөніндегі идея біз тәуелсіздік алған кезде туындаған болатын. Қазақ жазуының латын әрпіне көшіру мәселесі әрдайым менің айырықша бақылауымнан шыққан емес, – деп аса маңызды қадамның жауапкершілігі ауыр екендігін, әліпбиді ауыстырудың тарихи мән-маңызы басым екендігін ұғындыра кетті. – Әлемнің бірде-бір елі өзінің жаңа алфавитін дәл біздегідей бүкілхалықтық талқылаудан өткізген емес. Өйткені, біз үшін әрбір азаматтың ой-пікірін білу маңызды. Латын әліпбиіне көшуге байланысты Президент Әкімшілігіне 300-ден астам өтініш келіп түсті. Жастардың бұл үдерісті белсенді түрде қолдағаны қуантады.
Бұдан соң А. Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының жетекшісі Ерден Қажыбек пен Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының директоры Ербол Тілешов атқарған жұмыстарының нәтижесін таныстырып өтті.
– Жалпылай алғанда жасалып жатқан жұмыстардың негізгі бағыттарын қолдаймын. Жобаны жүзеге асыру кезінде әлемдік тәжірибе ескерусіз қалмады. Бұл өте маңызды. Сонымен қатар, қазақ тілінің латын қарпіне ауыстыру үдерісіне қатысты ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жалғастыра беру керектігін ескертем, – деген Нұрсұлтан Әбішұлы бұл бағыттағы реформа еліміздегі өзге тілдердің дамуына кедергі келтірмеуін және азаматтық құқықтың аяққа тапталмауын қадағалауды тапсырды. – Қазақ тілін латын алфавитіне ауыстыру орыстілділердің, орыс тілінің және өзге тілдердің құқына ешқандай кедергі келтірмеуі тиіс. Орыс тілін кирилл қарпімен қолдану өзгеріссіз қалады. Ол бұрынғыдай қолданыста болады. Жаңа әліпбиге ауысу қазақ тілін оқытуды, меңгеруді, үйретуді жеңілдетуі керек.
Осы ұстанымы арқылы Президент латын әліпбиіне көшу ең алдымен қазақ тілінің даму мүмкіндігін арттыру және әлемдік ақпараттық кеңістікке қосылу үшін қажеттігін қайтара еске салды. Шынында бұл бастаманы тоқсаныншы жылдары бастаудың қажеттігін енді сезініп отырғандаймыз. Өйткені, арадағы жылдарда жіберген мүмкіндіктерімізді еселей қайтару мақсаты алдымызда тұр. Сол себепті де Елбасы латын әліпбиіне көшуді ел болып, жұрт болып қолдау қажеттігін айтудай-ақ айтып жатыр. Соған байланысты ендігі үміт мұғалімдер мен жаңа алфавитті білім жүйесіне енгізудің методикалық әдіс-тәсілдерін дайындайтын мамандарда тұрғандығын көкірек көзі ашық адам ұғынатындай етіп түсіндірген Мемлекет басшысы Үкіметке кезеңдік жұмыс жоспарын құруды тапсырды.
Ақорданың сайтына салынған латын әліпбиінің жаңа жобасында 32 әріп бар. Қоғамдық талқылау кезінде түскен ұсыныстарға орай дайындалған әліпбиде қазақ халқына тән ә, ң, ғ, ү, ө әріптері мен и, й, ш, ч, у сияқты ортақ әріптер шекесінен үтірмен белгіленетіні анық көрсетілген. Алғашқы нұсқаға қарағанда біршама икемделген әліпбидің жөні түзеле бастағаны осыдан-ақ анық көрінді. Өйткені, бұған дейінгі диграфпен – қосарланған әріптермен жазылатын нұсқаның басты себебі компьютердің пернетақтасына икемделіп жасалғанын айтқан мамандар әлемдік байланысқа тиімді екендігін де дәлелдемек болған-ды. Алайда оның бәрі бос сылтау екені соңғы күндердегі қоғамдық талқылауда ашық айтылып, қатты сынға ұшырады. Сондықтан ендігі әліпбиіміздегі әріп саны көбейіп отыр. Оның әлі де сараланып, талқылануды талап ететіні белгілі. Осыған орай тіл мамандарының ұсыныстары мен тілектерін назарға алу керектігін ұмытпауды Елбасы ескертті. Осыған қарап, латын әліпбиіндегі қазақ әріптерінің таңбалануын талқылау жалғасатынын түсінуге болады. «Кеңесіп пішкен тон келте болмас» деген сөздің мағынасы осындай қоғамдық пікірталас кезінде айшықтала түсері анық.
Ендеше, іске сәт! Халық болып қарастырылуы тиіс мәселеден сырт қалмаңыз ағайын!
Мәди АЛЖАНБАЙ.
