Оқи отырыңыз
Мал бағып, аузынан ақ ажырамаған халық ежелден «ағы бардың, бағы бар» деп құрт-ірімшік, айран-қатық, сары май жеп күнелткен. Әсіресе, Ұлыстың ұлы күнінде қазақ молшылық болсын деген ниетпен үйдегі барлық ыдысты дәмді тағамдарға толтырып, дастарқан байлығын арттырған.
Жаңаша жанданған бұл үрдіс қазір де солай жалғасуда. Яғни, өзгелер тамсана жейтін ұлттық асымыз өзіндік ерекшелікке ие болып, айшықты құндылығымен түрлене түсуде. Бүгінде дәрумені мол мұндай ас түрлері дүкендер мен базарларда да саудаланады. Оған қызығып, сатып алатындар да көп. Дәмі тіл үйірер тағамдарды дайын күйінде дастарқанға қойып, сыйлы қонақтарға тарту ете аламыз. Әсіресе, мереке күндері.
Наурыз мейрамы қарсаңында қалалықтар тары-талқан, сары май, құрт, ірімшік секілді ас түрлерінің саудасын қыздырып, қалауынша сөмкелерін қампайтып бара жатқаны байқалды. Оны сатып тұрған қыз-келіншектер де өздерінде барын ұсынып, молынан өткізуге тырысуда.
Мәселен, Майра есімді келіншектің тары-талқанын сатып алып жатқандар аз емес. Біз де оның саудасын көріктендіріп, сөзге тарттық.
– Бидай, арпа, жүгеріден дайындалған тары-талқан негізінен жақын маңдағы ауылдардан әкелінеді. Сондықтан оның бәрі табиғи таза өнім. Аса дәмді әрі құнарлы тамақ болғандықтан өтімділігі де жоғары. Әсіресе, оларды құрғақ күйінде жақсы алады. Себебі, алушылар оған май, кілегей немесе қаймақты өзінің қалауынша қосып, пайдалануға мүмкіндігі бар. Құмшекер араластырып дастарқанға құрғақтай қоюға да, шайға салып жеуге де болады, – дейді Майра.
Ал Сақыпжамал апаның айтуынша, жент – сүйсініп жейтін дәмді астың бірі. Мұның бір ерекшелігі сол қыста қатпайды, жазда бұзылмайды. Жентті жасау үшін де шеберлік керек. Мәселен, ақталған тарыны келіге түйіп ұнтақтайды, оған құмшекер, ұсақталған ірімшік қосып араластырады. Содан соң қазанға жылқының майын құйып ысытып, жаңағы араластырылған тары мен ірімшікті баяу жанған отқа қояды. Жент майды бойына сіңіргеннен кейін ыдысқа салып, салқын жерге қояды. Оны ешкінің немесе қойдың қарнында да сақтауға болады. Бұзылмайды. Ауа өтпегеннен оның иісі де, дәмі де сол қалпында қалады. Балалардың ерекше сүйсініп жейтіні де сондықтан.
Келесі қатардағы әжейдің сөзін жалғастырған Айша есімді сатушы қыз: «Бізде құрт та жақсы өтеді. Өйткені оны ерекше сүйсініп жейтіндер көп. Негізінен қалалықтар тұтынады. Әсіресе, Наурыз мерекесі қарсаңында халық оны көжеге қосып, дәмін кіргізу үшін молынан алады. Бұл ас негізінен өңірдегі ауыл-аймақтардан жеткізіледі. Мысалы, мынау Сарқаннан, анау Ақсудан, арғысы да сол өңірден. Көлеміне байланысты бағасы да әр түрлі. Жасалу тәсіліне қарай сықпа, ақ, қара, майлы деп түр-түрге бөліп сатамыз,– деп құрт түрімен таныстырды.
Мұндай тағамдардың пайдасы көл-көсір. Табиғи, таза өнім болғандықтан дәмділігі де ерекше, сұраныс та жоғары. Сондықтан олар ешқашан қазақ дастарқанынан үзілмек емес.
Айгүл Байбосынова
Талдықорған қаласы
Фото: m.ok.ru
