Оқи отырыңыз
Ұлттық рухтың төңірегінде өрбитін әңгімеден саналы адам іргесін аулақ сала алмасы хақ. Сондықтан да латын әліпбиі төңірегінде болып жатқан түрлі талқылауларға мен де өз ойымды қосуды жөн санадым.
Кейбір авторлар қазақ фонетикасындағы төл дыбыстарды диграф (қосарланған әріптер) арқылы білдірсек десе, енді біреулері төл дыбыстарымызды оқшаулай бермей, бір символмен ғана белгілеу керек деген уәж айтады. Мысалы, а-ә, г-ғ, и-і, н-ң, о-ө, ұ-ү, х-һ әріптері арқылы берілетін дыбыстарға француз әліпбиіндегі жұмсақтық белгісі – апостроф қойылса жеткілікті көрінеді.
Осы орайда оқырман назарына 1939 жылы Қапал педагогикалық училищесін бітірген, Екінші дүниежүзілік соғыста ерлікпен қаза тапқан көкем Зинал Жармұхамбетовтың аттестатын ұсынамын. Мұның бір бетіндегі жазулар орысша да, екінші бетіндегісі сол кездегі қолданыстағы латын әліпбиімен жазылған қазақша мәтін. Мұнда диграф деген атымен жоқ, кейбір дыбыстар апостроф арқылы ерекшеленген. Төл дыбысымыздың үшеуі: ә, ө және ү қазіргі кириллицадағы, өзіміздің қолданыстағы әріптермен белгіленген. Ал Ж, І, Ғ, Ң, Ұ, Қ қаріптері латын әліпбиінің C, J, G, N, U, Q қаріптеріне апостроф қою арқылы бедерленгенін, ы қаріпінің орнына ь кириллицадағы жіңішкелік белгісі, н әріпінің орнына латынның n, х қаріпінің бізге таныс х қалпында қолданылғанын көреміз.
Бұл әліпби қазақтың қолында билік болмаған кезінде қабылданып, қолданыста болғанын ескерген жөн. «Әсіре қызыл тез оңар» демекші, әріпімізді латыншалаймыз деп жүріп диграф не апострофтан тілімізге қауіп төніп жүрмесін. Негізінде, диграфтан келетін тоғыз түрлі қауіп бар. Апострофтың да қазақ тілін жетік білмейтіндерді шатастыратыны анық. Кеңес кезінде орыстандыру саясатының кесірінен қазақтың 18 мың сөзі өзгеріске ұшырады деген деректі оқып едім. Енді жаһандану заманында барымызды бағалай алмай, құндылықтарымызды құлдыратып алмас үшін оңтайлы латын графикасын қабылдауымыз қажет. Дегенмен, латын әліпбиіне қатысты қазақ фонетикасының төл дыбыстарын айқын білдіре- тін ә, ұ, ү, і, ң, ғ, ө, һ қаріптері әлі де жан-жақты қарап, пысықтап алуды, тілші-ғалымдармен бірлесе тағы да талқылауды қажет етеді.
Әбдісамат МЫЛТЫҚБАЕВ,
ҚР ҰҚК және Ауған соғысының ардагері.
Талдықорған қаласы.
